Centra handlowe potencjalne cele ataków terrorystycznych

Andrzej Mroczek
Instytut Bezpieczeństwa RESCON

Ugrupowania terrorystyczne stosują różne metody w celu przesłania opinii publicznej ideologicznej lub religijnej wiadomości charakteryzującej się stosowaniem przemocy, zniszczeniami, paniką i strachem. Współczesne zagrożenia asymetryczne i planowanie zamachów przez ugrupowania terrorystyczne dążą do tego, aby ich ataki powodowały masowość ofiar.

Z analizy metod i taktyki stosowanych przez terrorystów wynika, że oprócz środków komunikacji miejskiej, hoteli, obiektów kulturalnych, religijnych centra handlowe stanowią jeden z najbardziej atrakcyjnych celów ataku.

Kompleksy centrów handlowych są częstym i łatwym „celem miękkim”, co wynika m.in. z takich czynników, jak:

• przebywania w nich klientów różnej rangi społecznej, narodowości i kultury,
• braku możliwości kontroli osobistej i bagażu,
• podnajmowania pomieszczeń,
• słabości personelu odpowiedzialnego za ochronę centrów handlowych i współpracę z agencjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo państwa,
• braku systemowego podejścia do szkolenia personelu na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowych.

To są główne, ale nie jedyne problemy, które współtworzą obiekt handlowy jako cel zamachu terrorystycznego. Najbardziej prawdopodobnymi formami zagrożeń kompleksów handlowych są

zamachy bombowe poprzez:

• wniesienie, rozmieszczenie i detonację zakamuflowanych/improwizowanych urządzeń wybuchowych,
• wprowadzenie pojazdu mechanicznego (niekoniecznie samochodu) na podjazd lub do garażu,
• groźby ataku w formie wykorzystania środków teleinformatycznych i klasycznych – sama groźba również stanowi formę ataku terrorystycznego,

wzięcie zakładników:

• zamierzone/planowane (np. w celu spełnienia żądań politycznych),
• niezamierzone/nieplanowane (np. podczas próby ucieczki po dokonanym napadzie na placówkę bankową, kantor itp.),

uprowadzenie osoby/osób:

• zamierzone (w celu prowadzenia negocjacji o charakterze politycznym),
• przypadkowe (w celu zapewnienia drogi ucieczki),

typu active shooter:

• z zewnątrz z udziałem jednego lub kilku strzelców,
• z wewnątrz (np. sfrustrowany pracownik jednego z wielu punktów handlowych).

To najbardziej prawdopodobne zagrożenia. Nie należy zapominać o innych o charakterze terrorystycznym: podpalenia, rozprzestrzeniania substancji chemicznej lub biologicznej, zagrożenia o znamionach „terroru spożywczego”.
Najbardziej popularnymi metodami stosowanymi przez terrorystów są zamachy bombowe. Bomby domowej roboty są tanie i stosunkowo skuteczne, a ich wykrycie jest bardzo trudne. Wszystko zależy od poziomu determinacji zamachowców, a ładunek może być ukryty np. pod ubraniem lub w pojeździe.

Powiadomienie o podłożeniu bomby
Powiadomienie o podłożeniu bomby może być przekazane na różne sposoby, najczęściej drogą telefoniczną do obiektu będącego celem ataku, czasami za pośrednictwem osób trzecich. Zdarza się, że powiadomienie jest przekazywane pisemnie lub za pomocą nagrania.
Istnieją dwa logiczne uzasadnienia powiadomienia o podłożeniu bomby:

1. Telefonujący dysponuje określoną wiedzą lub jest przekonany, że materiał wybuchowy lub zapalający został umieszczony lub będzie podłożony i chce zmniejszyć obrażenia u ludzi lub zniszczenie mienia. Telefonującym może być osoba, która umieściła takie urządzenie, lub osoba, do której takie informacje dotarły.
2. Telefonujący chce wytworzyć atmosferę niepokoju i paniki, co ma z kolei spowodować zakłócenie normalnej działalności w obiekcie, w którym rzekomo bomba została umieszczona.
   Bez względu na powód takiego zgłoszenia z pewnością spotka się ono z reakcją. Będąc odpowiednio przygotowanym, można pokrzyżować plany zamachowcowi lub osobie stwarzającej zagrożenie i w znacznym stopniu ograniczyć wiele różnorodnych, potencjalnie niekontrolowanych reakcji.

W ramach przygotowań do uporania się z groźbą użycia bomby konieczne jest opracowanie dwóch oddzielnych, aczkolwiek wzajemnie powiązanych planów: zabezpieczenia fizycznego oraz procedur postępowania na wypadek użycia bomby.
Istnieją w zasadzie trzy możliwe reakcje na powiadomienie o podłożeniu bomby. Można:
– zignorować powiadomienie,
– przeprowadzić natychmiastową ewakuację,
– przeprowadzić przeszukanie, a gdy są ku temu podstawy, przeprowadzić ewakuację.

Zignorowanie powiadomienia o zagrożeniu może prowadzić do pewnych problemów. Można by użyć argumentu statystycznego, że niewiele powiadomień o podłożeniu bomby jest prawdziwych. Gdy jednak pracownicy dowiedzą się, że nadeszło powiadomienie o podłożeniu bomby i zostało przez kierownictwo zignorowane, może spaść ich morale, co będzie miało długofalowy wpływ na firmę. Ponadto, jeśli terrorysta będzie miał wrażenie, że jego powiadomienie zostanie zignorowane, może podłożyć bombę, nie powiadamiając o tym fakcie.

Natychmiastowe przeprowadzenie ewakuacji przy każdym powiadomieniu o podłożeniu bomby stanowi rozwiązanie, które na pierwszy rzut oka wydawałoby się najlepsze. Należy jednak rozważyć również minusy takiego podejścia. Oczywistym skutkiem natychmiastowej ewakuacji jest spowodowanie przerwy w działalności firmy. Jeśli osoba powiadamiająca wie, że polityką firmy jest przeprowadzanie ewakuacji przy każdym powiadomieniu o podłożeniu bomby, może np. ustawicznie telefonować, aby sparaliżować działalność firmy. Pracownik może przesłać powiadomienie, żeby wyjść z pracy, uczeń, by uniknąć zajęć lub nie zdawać testu. Z kolei zamachowiec, chcąc spowodować obrażenia u osób, może umieścić bombę koło wyjścia ewakuacyjnego.

Trzecim i chyba najbardziej pożądanym podejściem jest niezwłoczne rozpoczęcie przeszukania po otrzymaniu informacji o podłożeniu bomby i przeprowadzenie ewakuacji budynku w przypadku znalezienia podejrzanego pakunku lub urządzenia. Z pewnością nie powoduje to takich zakłóceń jak natychmiastowa ewakuacja, a będzie spełnieniem wymogu, by zareagować na powiadomienie o bombie. Gdyby urządzenie zostało znalezione, ewakuację można przeprowadzić szybko, unikając miejsc niebezpiecznych w pobliżu bomby. Należy zorganizować i przeszkolić zespół ewakuacyjny, w którego skład wchodzi personel kierowniczy. Organizowanie i szkolenie takiego zespołu powinno być skoordynowane z planem postępowania na wypadek zagrożenia bombowego, a także ze wszystkimi najemcami budynku. Należy rozważyć kolejność ewakuacji, np. ewakuacja w kolejności pięter leżących powyżej i poniżej zagrożonego miejsca, aby osoby znajdujące się bezpośrednio w rejonie zagrożenia mogły jak najszybciej opuścić obiekt. Szkolenie w zakresie tego typu ewakuacji przeprowadza zazwyczaj policja, straż pożarna lub inne służby.

Można także przeszkolić zespół ewakuacyjny w zakresie technik przeszukiwania lub według uznania powołać odrębny zespół ochotników do przeszukiwania. Można wyznaczyć kierujących przeszukaniem, liderów zespołów itp. Aby nabyć biegłości, członkowie zespołu przeszukującego muszą dokładnie znać wszystkie korytarze, toalety, miejsca o podwójnych sufitach – każde miejsce w budynku, gdzie można ukryć materiały wybuchowe lub urządzenia zapalające. Przybywająca na wezwanie policja lub strażacy nie znają budynku i rozkładu pięter, o ile wcześniej nie przeprowadzili wstępnego rozpoznania. Dlatego też jest bardzo ważne, aby zespół ewakuacyjny lub przeszukujący był gruntownie przeszkolony, znał dokładny plan pięter budynku oraz terenów bezpośrednio przylegających. Obszar przeszukiwany powinien zostać oznaczony lub oddzielony taśmą i zgłoszony osobie nadzorującej.

Zespół ewakuacyjny lub przeszukujący powinien być przeszkolony jedynie w zakresie technik ewakuacji i przeszukiwania, a nie technik unieszkodliwiania, usuwania czy innego rodzaju kontaktu z takimi urządzeniami. W przypadku zlokalizowania tego typu urządzenia nie należy go dotykać, trzeba dokładnie oznakować jego położenie i drogę dotarcia do niego.
Co ważne, nie można polegać na przeszukiwaniu wyrywkowym lub ograniczonym tylko do miejsc, które podpowiada logika. Osoba podkładająca bombę niekoniecznie musi kierować się logiką.

W żadnych okolicznościach nikt nie powinien przenosić, potrącać czy dotykać podejrzanie wyglądających obiektów ani czegokolwiek, co jest do nich przymocowane. Usunięcie i rozbrojenie bomby należy zostawić profesjonalistom od usuwania urządzeń i materiałów wybuchowych. W przypadku wykrycia podejrzanego obiektu zaleca się następujący sposób postępowania:

• Jego miejsce i dokładny opis należy zgłosić właściwemu dyrektorowi. Informacje te należy natychmiast przekazać do centrum dowodzenia, które bezzwłocznie powiadomi policję i straż pożarną oraz oddział ratunkowy.
• Jeśli jest to bezwzględnie konieczne, wokół podejrzanego obiektu należy umieścić worki z piaskiem lub materace. Nie można próbować go nakrywać.
• Należy określić strefę zagrożeń i oddzielić ją pustą strefą wynoszącą co najmniej 90 m, łącznie z piętrami leżącymi powyżej i poniżej.
• Należy sprawdzić, czy wszystkie drzwi i okna są otwarte, by zmniejszyć uszkodzenia pierwotne spowodowane przez wybuch, a także uszkodzenia wtórne spowodowane przez odłamki.
• Należy przeprowadzić ewakuację budynku.
• Nie zezwalać na powtórne wejście do budynku do czasu usunięcia/rozbrojenia urządzenia i ogłoszenia, że do budynku można bezpiecznie wrócić.

Andrzej Mroczek
Ekspert ds. terroryzmu i terroru kryminalnego. Specjalizuje się w rozpoznawaniu i interpretacji wskaźników behawioralnych i mikroekspresji w identyfikacji sygnałów niebezpieczeństwa. Członek Rady Programowej, koordynator zespołu analiz zamachów bombowych i szkoleń w Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas. Dyrektor biura śledczego i stosowanej psychologii kryminalnej w Instytucie Bezpieczeństwa RESCON.