Renata Trojanowska

Żyjemy w czasach konsumpcjonizmu, czego efektem jest m.in. stale zwiększająca się liczba wielkopowierzchniowych obiektów handlowo-usługowych, tzw. galerii handlowych. Centra handlowe są otwierane nawet w małych miastach.

Dziś prawie każdy obiekt handlowy ma własny parking, często podziemny i wielopoziomowy ze względu na ograniczoną powierzchnię zabudowy i wysoką cenę działek budowlanych (szczególnie w obszarach silnie zurbanizowanych), a także konieczność przyjęcia rzeszy klientów. Ileż to razy jesteśmy w galerii handlowej, która ma ogromny parking, a i tak musimy szukać wolnego miejsca. Widać to szczególnie w okresach wyprzedaży czy świąt. Zdarza się, że w miesiącu liczba osób odwiedzających centrum handlowe przekracza milion. Jeśli połowa przyjedzie samochodem, można sobie wyobrazić, jak ważne jest sprawne obsłużenie takiej liczby samochodów, by było wygodnie i komfortowo, a przede wszystkim bezpiecznie.

Tam, gdzie przewijają się tłumy ludzi, najważniejsze jest bezpieczeństwo w wielu jego aspektach. Parkingi podziemne stanowią obszar stwarzający szczególne zagrożenie. Wystąpienie pożaru może mieć tam różne źródła, np. zwarcie instalacji elektrycznej czy uwolniony z instalacji samochodowej gaz LPG. Oczywiście nie zawsze dojdzie do zapłonu. By temu zapobiec, potrzebne są sprawna detekcja oraz wentylacja bytowa. Jeśli jednak pożar już się pojawi, nieważne z jakiego powodu, dużą rolę będzie odgrywać system wentylacji pożarowej. Nie ugasi pożaru, ale znacząco zmniejszy jego skutki.

Wentylacja pożarowa
Przepisy obowiązujące w Polsce wskazują dwa główne cele działania systemu wentylacji pożarowej:
– zapewnienie w garażu możliwości bezpiecznego i skutecznego prowadzenia działań ratowniczych, zabezpieczających głównie przed zniszczeniem konstrukcji budynku, w którym garaż się znajduje,
– niedopuszczenie do pojawienia się zadymienia lub temperatury uniemożliwiających bezpieczną ewakuację na przejściach ewakuacyjnych, kiedy mogą tam jeszcze znajdować się ludzie.

Obowiązek stosowania samoczynnych urządzeń oddymiających w garażach w naszym kraju wynika z rozporządzenia Ministra Infrastruktury [1]. Dotyczy on garaży zamkniętych o powierzchni całkowitej przekraczającej 1500 m2. Zastosowanie urządzeń oddymiających w garażu, w którym miał miejsce pożar, umożliwia w jak najkrótszym czasie przywrócenie stanu pozwalającego na normalne jego użytkowanie.

W rozporządzeniu jest również mowa o garażach otwartych – takie niekiedy spotyka się przy centrach handlowych. Są one zwolnione z obowiązku stosowania samoczynnych urządzeń oddymiających, jednak zgodnie z § 108 ust. 2 należy zapewnić tam przewietrzanie naturalne każdej kondygnacji:
– łączna wielkość niezamykanych otworów w ścianach zewnętrznych na każdej kondygnacji nie powinna być mniejsza niż 35% powierzchni ścian, z dopuszczeniem zastosowania w nich stałych przesłon żaluzjowych, nieograniczających wolnej powierzchni otworu,
– odległość między parą przeciwległych ścian z niezamykanymi otworami nie powinna być większa niż 100 m,
– zagłębienie najniższego poziomu posadzki nie powinno być większe niż 0,6 m poniżej poziomu terenu bezpośrednio przylegającego do ściany zewnętrznej garażu, a w przypadku większego zagłębienia – powinna być zastosowana fosa o nachyleniu zboczy nie większym niż 1 : 1.

Garaże otwarte mogą być sytuowane pod kondygnacjami przeznaczonymi na pobyt ludzi (§ 106 ust. 2), czyli również galerie handlowe, o ile spełniony jest jeden z warunków:
– lico ściany zewnętrznej tych kondygnacji z oknami otwieranymi jest cofnięte w stosunku do lica ściany garażu otwartego lub do krawędzi jego najwyższego stropu co najmniej o 6 m, a konstrukcja dachu i jego przekrycie nad garażem spełniają wymagania określone w § 218 dla dachów budynków niższych przylegających do budynków wyższych,
– usytuowanie ścian zewnętrznych tych kondygnacji w jednej płaszczyźnie z licem ścian zewnętrznych części garażowej lub z krawędziami jej stropów wymaga zastosowania w tych pomieszczeniach okien nieotwieralnych oraz wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej lub klimatyzacji.

Instalacja wentylacji oddymiającej zgodnie z § 270 ust. 1 powinna usuwać dym z intensywnością zapewniającą, że w czasie potrzebnym do ewakuacji ludzi na chronionych przejściach i drogach ewakuacyjnych nie wystąpi zadymienie lub temperatura uniemożliwiająca bezpieczną ewakuację. Powinna też mieć stały dopływ powietrza zewnętrznego uzupełniającego braki tego powietrza w wyniku jego wypływu wraz z dymem. Ponadto w rozporządzeniu [1] określono dokładnie klasę wentylatorów oddymiających:
• F60060, jeżeli przewidywana temperatura dymu przekracza 400°C, co oznacza, że powinny one pracować co najmniej 60 min w temperaturze 600°C,
• F400120 w pozostałych przypadkach, przy czym dopuszcza się też inne klasy, jeżeli z analizy obliczeniowej temperatury dymu oraz zapewnienia bezpieczeństwa ekip ratowniczych wynika taka możliwość.

Wyposażenie w urządzenia przeciwpożarowe
Przepisy w Polsce nie wyczerpują tematu, jakim są wymagania dotyczące garaży, dlatego zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane [3] obiekt budowlany należy projektować, budować i utrzymywać zgodnie z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, obowiązującymi polskimi normami oraz zasadami wiedzy technicznej w sposób zapewniający m.in. bezpieczeństwo ludzi i mienia czy warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu, w szczególności w zakresie oświetlenia, zaopatrzenia w wodę, ogrzewania, wentylacji, łączności, ochrony przeciwpożarowej oraz usuwania ścieków i odpadów.

Ustawodawca nakłada na właściciela niejako obowiązek dbania o te warunki.
W garażach w centrach handlowych, oprócz samoczynnych urządzeń oddymiających, można również zastosować stałe urządzenia gaśnicze wodne, tryskaczowe lub zraszaczowe. Mówi o tym rozporządzenie [1] w § 277 ust. 2. Zastosowanie stałych urządzeń gaśniczych wodnych umożliwia już na etapie projektowym złagodzenie niektórych wymogów, co często opłaca się inwestorom. Są to:
– powiększenie dopuszczalnej strefy pożarowej garażu zamkniętego z 5 tys. m2 do 10 tys. m2,
– objęcie strefą pożarową więcej niż jedną kondygnację podziemną garażu zamkniętego,
– powiększenie dopuszczalnej długości przejścia ewakuacyjnego w garażu zamkniętym z 40 do 60 m.
Oprócz konieczności instalacji systemu wentylacji i stałego urządzenia gaśniczego wodnego jest kilka wymogów technicznych, jakie powinny spełniać parkingi podziemne w galeriach handlowych. Określają to rozporządzenia [1] i [2], o których była już mowa.

W garażach stosuje się hydranty wewnętrzne z wężem półsztywnym o nominalnej średnicy 33 mm. Hydranty zgodnie z § 20 ust. 1 rozporządzenia [2] powinny być rozmieszczone przy drogach komunikacji ogólnej tak, by ich zasięg w poziomie obejmował całą powierzchnię, z uwzględnieniem długości węża oraz efektywnego zasięgu rzutu prądu gaśniczego. Ponadto garaże muszą być wyposażone w gaśnice. Ich rodzaj powinien być dostosowany do gaszenia tych wszystkich grup pożarów, które mogą w nich wystąpić. Jedna jednostka masy środka gaśniczego (2 kg lub 3 dm3) zawartego w gaśnicach powinna przypadać:
• na każde 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym i dodatkowo zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZLIII lub ZLV lub produkcyjnej i magazynowej, do której garaż się niewątpliwie kwalifikuje, o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m2,
• na każde 300 m2 powierzchni strefy pożarowej w pozostałych przypadkach.

Gaśnice powinny być rozmieszczone w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, nienarażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła. Ponadto należy zapewnić, by odległość z każdego miejsca w budynku, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie była większa niż 30 m; do gaśnic powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m.
Zarówno hydrantów, jak i gaśnic może użyć każdy, nie tylko obsługa, kto zauważy nawet najmniejsze zarzewie ognia.

Ewakuacja

Ewakuacja z definicji jest sama w sobie działaniem ratowniczym. Z każdego miejsca w obiekcie, gdzie mogą przebywać ludzie, należy zapewnić odpowiednie warunki ewakuacji, by można było szybko i bezpiecznie opuścić strefę zagrożoną lub objętą pożarem. W budynkach do celów ewakuacji służą głównie korytarze i klatki schodowe, z których bezwzględnie musi być zapewniona możliwość bezpiecznego wyjścia na zewnątrz budynku.

Na każdej kondygnacji garażu, której powierzchnia całkowita przekracza 1,5 tys. m2, powinny znajdować się co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, z czego jednym z nich może być wjazd lub wyjazd. Dodatkowo połączenie garażu z budynkiem wymaga zastosowania przedsionka przeciwpożarowego, zamykanego drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 30. Takie znajdują się na parkingach podziemnych galerii handlowych – najczęściej są one przeszklone i idealnie wpasowują się w wystrój galerii.

Na nic jednak się zdadzą rozwiązania techniczne mające na celu poprawę bezpieczeństwa ludzi przebywających w galeriach handlowych, jeśli świadomość dotycząca ich bezpiecznego zachowania się w sytuacji potencjalnych zagrożeń, np. pożaru, będzie znikoma.

Literatura
[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2009 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2015 r., poz. 1422).
[2] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2010 r., nr 109, poz. 719).
[3] Ustawa z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2006 r., nr 156, poz. 1118 z późn. zm).
[4] Brzezińska D., Ratajczak D., Wentylacja oddymiająca w garażach, „Ochrona Przeciwpożarowa”, str. 18–23, 3/2010.

Renata Trojanowska
Absolwentka Wydziału Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego
w Szkole Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie, zawodowo zajmuje się projektowaniem systemów gaszenia.