Monika Kołodziejczyk

Liczba hoteli w Polsce z roku na rok rośnie. Hotele są zaliczane do obiektów szczególnie narażonych na występowanie pożaru. Przepisy w zakresie zabezpieczania ppoż. Są zaostrzane, a mimo to liczba pożarów w tych obiektach rośnie.

Zapewnienie bezpieczeństwa osób przebywających w obiektach hotelowych wymaga specjalnego podejścia na wszystkich etapach – opracowania koncepcji ochrony, przygotowania instrukcji bezpieczeństwa, doboru urządzeń ppoż. i oznakowania dróg ewakuacji. Wszystkie te elementy powinny uwzględniać sposób funkcjonowania obiektu w jego normalnych warunkach oraz fakt, że przebywają tu osoby, które na co dzień nie są jego stałymi użytkownikami. Goście mają różne cele podróży – biznesowe lub turystyczne, mogą w hotelu spędzić jedną noc albo przebywać w nim tydzień lub dłużej. Czasami są tylko uczestnikami konferencji lub innych imprez organizowanych w hotelu. Cechą wspólną wszystkich gości jest to, że z reguły nie są zaznajomieni z ciągami komunikacyjnymi i procedurami ewakuacyjnymi hotelu, a tym bardziej z układem dróg ewakuacyjnych. W momencie wybuchu pożaru osoby mogą spać, co stanowi duże utrudnienie dla sprawnie przeprowadzonej ewakuacji.

Zadaniem personelu hotelowego jest zadbanie o to, aby wszyscy użytkownicy zostali skutecznie poinformowani o alarmie, oraz zapewnienie odpowiednich warunków ewakuacji, by szybko i bezpiecznie opuścili strefę zagrożoną lub objętą pożarem. Do alarmowania i ewakuacji osób w obiektach hotelowych są wykorzystywane systemy sygnalizacji pożarowej i dźwiękowe systemy ostrzegawcze. Przepisy określają, które obiekty hotelowe podlegają obowiązkowi ich instalacji:

− systemy sygnalizacji pożarowej należy stosować w obiektach hotelowych powyżej 50 miejsc noclegowych (§ 28.1 Rozporządzenia MSWiA z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony ppoż. budynków, innych obiektów budowlanych i terenów – Dz.U. 2010, nr 109, poz. 719);

− zgodnie z § 29.1 cytowanego rozporządzenia w obiektach hotelowych, w których liczba miejsc noclegowych przekracza 200 lub budynek jest zaklasyfikowany jako wysoki lub wysokościowy (powyżej 25 m) albo ma więcej niż 9 kondygnacji naziemnych – należy stosować dźwiękowe systemy ostrzegawcze. [1]

W hotelach poniżej 200 miejsc noclegowych do powiadomienia o pożarze stosuje się przede wszystkim sygnalizatory akustyczne lub akustyczno-głosowe uzupełniane o sygnalizatory optyczne. Te ostatnie stosuje się w obszarach, w których mogą przebywać osoby niesłyszące lub niedosłyszące, a także w pomieszczeniach, w których ze względu na sposób użytkowania sygnalizatory akustyczne byłyby nieskuteczne. Można w tym celu zastosować np. specjalne poduszki wibracyjne, uaktywniane w momencie ogłoszenia alarmu, które obudzą osobę znajdującą się w miejscu zagrożenia. Sygnalizatory akustyczno-głosowe mogą dodatkowo wspierać ewakuację dzięki wgranym komunikatom ewakuacyjnym. Wszystkie urządzenia ppoż. muszą działać zgodnie z opracowanym scenariuszem pożarowym. Obsługa hotelu musi go znać, podobnie jak cały obiekt i drogi ewakuacyjne.

Niedoceniona rola DSO

W obiektach hotelowych powyżej 200 miejsc noclegowych wymagany jest dźwiękowy system ostrzegawczy (DSO). Jego zadaniem jest m.in. zapewnienie możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych. System ten odgrywa bardzo ważną rolę w procesie alarmowania ludzi o zagrożeniu (nie tylko pożarowym) i procesie ewakuacji. Właściwe informacje przekazywane w komunikatach decydują o prawidłowym zachowaniu się osób przebywających w obiekcie. Komunikaty muszą zawierać istotne wytyczne, wskazujące konkretne postępowanie. Pozwala to uniknąć paniki i niepożądanych reakcji, a tym samym usprawnia i przyśpiesza ewakuację.

Klasycznym przykładem może być komunikat informujący, żeby nie kierować się do wind, ponieważ w trakcie pożaru są wyłączone (większość gości hotelowych po usłyszeniu alarmu w pierwszym odruchu kieruje się właśnie do windy). Przykłady można by mnożyć. Najważniejsze jednak, aby komunikat był zrozumiały, zwięzły, jasny i dostosowany dla konkretnej lokalizacji.

Dźwiękowe systemy ostrzegawcze umożliwiają przekazywanie komunikatów zarówno na żywo, przez ratowników przeprowadzających akcję ratunkową (lub inną wyznaczoną osobę), jak i gotowych komunikatów, nagrywanych w pamięci centrali DSO. Które z komunikatów alarmowych przedstawionych w tabeli są bardziej odpowiednie? Z badań wynika jednoznacznie, że ludzie reagują najszybciej, gdy słyszą komunikaty alarmowe nadawane na żywo. Czas reakcji na sygnały nadawane dźwiękowo lub na komunikaty automatyczne jest zbliżony.

W opinii ekspertów stosowanie DSO, szczególnie w dużych obiektach (w tym hotelowych), wpływa pozytywnie na skrócenie czasu ewakuacji ludzi z zagrożonej strefy pożarowej, a także umożliwia poinformowanie osób przebywających w innych strefach o tym, co powinni robić. Potwierdzają to również wyniki badań ankietowych:

− w ocenie 91% badanych DSO usprawnia proces ewakuacji z obiektu budowlanego podczas pożaru lub innego zagrożenia,

− 89% ankietowanych przyznaje, że zastosowanie DSO znacznie skraca czas ewakuacji.

Co ciekawe, zdaniem większości respondentów (76%) dźwiękowe systemy ostrzegawcze nie są właściwie wykorzystywane podczas akcji ratowniczych. Czynnikami, które mogą na to wpływać, są głównie:

− brak zaufania do systemu ze strony użytkowników (np. komunikaty automatyczne głosowe nie są traktowane poważnie),

− nieznajomość obsługi systemu przez osoby odpowiedzialne za ewakuację,

− niska zrozumiałość mowy DSO,

− słaba dostępność i słabe oznaczenie mikrofonu strażaka,

− brak zaufania do systemu ze strony obsługi (strażaka),

− brak cyklicznych ćwiczeń,

− uszkodzenia systemu (fałszywe alarmy),

− panika użytkowników obiektu podczas alarmu. [3]

Najczęściej w trakcie ewakuacji z obiektów (nie tylko hotelowych) korzysta się z komunikatów alarmowych automatycznych, mimo że ewakuacja prowadzona przez służby ratownicze jest szybsza – strażacy najczęściej nie mają możliwości użycia mikrofonu strażaka, by przekazać komunikaty na żywo. Obiekt zazwyczaj musi zostać opuszczony przez wszystkich użytkowników, nawet tych, którzy nie są narażeni na bezpośrednie oddziaływanie pożaru. [3]

Scenariusz ewakuacji i instrukcje bezpieczeństwa

Zapanowanie nad zachowaniem ludzi, zwłaszcza w momencie zagrożenia ich życia, jest bardzo trudne, ale możliwe, o ile został przyjęty optymalny scenariusz zadziałania urządzeń przeciwpożarowych.

Przyjęte zasady mają wskazywać osobom przebywającym w hotelu bezpieczną drogę ewakuacji. Kluczową rolę odgrywa również współdziałanie systemów sygnalizacji pożarowej, DSO, systemów wentylacji pożarowej oraz stałych urządzeń gaśniczych. Nie ma gotowych scenariuszy pożarowych. Są one specyficzne dla każdego obiektu i powinny stanowić element instrukcji bezpieczeństwa pożarowego w tym obiekcie. Istotnym zadaniem takiej instrukcji jest zapoznanie personelu z:

− warunkami ochrony ppoż. w obiekcie, sposobami działania urządzeń ppoż.,

− obsługą oraz zasadami postępowania w przypadku ogłoszenia ewakuacji,

− drogami ewakuacyjnymi, kierunkami ewakuacji, lokalizacją wyjść ewakuacyjnych.

Bardzo pomocne są również ewakuacje próbne, które powinno się przeprowadzać co najmniej raz w roku. Pozwalają one sprawdzić w praktyce scenariusz i instrukcję bez obciążania stresem, który w przypadku realnego zagrożenia ma wpływ na sprawność ewakuacji. Ewakuacje próbne raz w roku mogą nie być wystarczające chociażby ze względu na rotujący personel hotelowy.

Oznakowanie dróg ewakuacyjnych

Drogi ewakuacyjne, urządzenia sygnalizacji pożarowej, sprzęt pożarniczy i do ręcznego sterowania oraz środki ograniczające rozwój pożaru wymagają odpowiedniego sposobu znakowania oraz rozmieszczenia znaków bezpieczeństwa. Na drogach ewakuacji największą trudność w dotarciu do bezpiecznej strefy może stanowić zadymienie, które znacznie utrudnia (a czasem wręcz uniemożliwia) szybkie opuszczenie budynku. Dobre oznakowanie może być kluczem w odnalezieniu bezpiecznej drogi ewakuacyjnej. O właściwym kierunku drogi ewakuacyjnej informują użytkowników budynku odpowiednie znaki ewakuacyjne. Aby spełniały one swoją funkcję, muszą być jednoznaczne, rozmieszczone w sposób umożliwiający ich poprawny odczyt oraz stosowane zgodnie z obowiązującymi wymaganiami.

Można się spotkać z następującymi oznakowaniami:

ZNAK BEZPIECZEŃSTWA – ogólny komunikat bezpieczeństwa uzyskany przez połączenie koloru i kształtu geometrycznego, który poprzez dodanie symbolu graficznego nadaje szczególnego znaczenia komunikatowi bezpieczeństwa (tł. ISO 7010:2011),

ZNAK DODATKOWY – uzupełnia inny znak; jego głównym celem jest zapewnienie dodatkowego wyjaśnienia (tł. ISO 7010:2011),

DROGA EWAKUACYJNA – cały odcinek drogi poziomej i pionowej do przebycia z dowolnego punktu budynku do wyjścia na otwartą przestrzeń lub do innej (bezpiecznej). Należy dokonać analizy danego obiektu, określając liczbę użytkowników oraz stopień zagrożenia. [5]

Przy obecnym stanie formalnoprawnym możliwe jest zastosowanie znaków bezpieczeństwa zgodnych z normą:

− PN-N-01256-01 (znaki – ochrona przeciwpożarowa),

− PN-N01256-02 (znaki – ewakuacja) ,

− PN EN-ISO 7010 (znaki – ochrona przeciwpożarowa, znaki – ewakuacja). [4]

Obiekty hotelowe często są odwiedzane przez obcokrajowców, w związku z tym rekomenduje się stosowanie znaków bezpieczeństwa wg normy międzynarodowej PN-EN ISO 7010. Ich przesłanie jest bardziej zrozumiałe dla cudzoziemców i lepiej spełniają swoje funkcje w przypadku wystąpienia zagrożenia w obiekcie. Znaki na drogach ewakuacyjnych muszą być widoczne z każdego miejsca, w którym może zajść niejednoznaczność co do kierunku przebiegu drogi ewakuacyjnej.

Rozmieszczając znaki ewakuacyjne, należy zwrócić uwagę na pobliskie źródła światła. W miejscach, gdzie występuje oświetlenie dzienne bądź sztuczne, stosujemy znaki wykonane z materiałów fotoluminescencyjnych. Natomiast znaki podświetlane można stosować wszędzie tam, gdzie nie ma oświetlenia dziennego lub sztucznego oraz gdy oświetlenie sztuczne nie gwarantuje znakom niezbędnej energii świetlnej przez wymagany czas. Zależność między wymiarami znaków bezpieczeństwa a odległością obserwacji – największą odległością, z której znak bezpieczeństwa jest widoczny – wyraża się następującym wzorem:

h = l/Z [1]

gdzie:

h – wysokość znaku,

l – odległość obserwacji,

Z – współczynnik odległości (Z = 1/tanα)

Wartości h i l są podawane w jednakowych jednostkach. [5]

Zasadnicze wytyczne dotyczące rozmieszczania znaków zostały przedstawione w normach BS 5499-4:2013 oraz ISO 16069:2017.

W pomieszczeniu przedstawionym na rys. 1 zastosowano trzy znaki o różnych grafikach (różnej konfiguracji „człowiek – strzałka”), wskazujących ten sam kierunek ewakuacji (wiersze 6, 12 i 15). Ten sam znak (o tej samej grafice i układzie) może podawać, w zależności od sposobu jego rozmieszczenia, odmienną informację o kierunku ewakuacji.

Oto kilka ogólnych zasad i wskazówek dotyczących umiejscowienia znaków ewakuacyjnych wprowadzonych normą BS 5499-4 w obiektach:

− z dowolnego miejsca w każdym pomieszczeniu powinna być widoczna co najmniej jedna droga ewakuacyjna lub przejście prowadzące do drogi ewakuacyjnej; jeżeli droga ta nie jest widoczna lub użytkownik obiektu może zostać wprowadzony w błąd, trasa powinna być oznaczona znakiem;

− w miejscu, w którym bezpośredni widok drogi ewakuacyjnej lub znaku wskazującego drogę ewakuacyjną jest zasłonięty, należy umieścić jeden lub więcej znaków pośrednich;

− drzwi lub przejścia, które można mylić z drogami prowadzącymi do wyznaczonej drogi ewakuacyjnej, powinny być wyraźnie oznaczone;

− znaki dróg ewakuacyjnych powinny mieć pierwszeństwo przed wszystkimi innymi znakami;

− wszelkie zmiany kierunku w korytarzach, na schodach i otwartych przestrzeniach stanowiących część drogi ewakuacyjnej powinny być oznaczone znakami pośrednimi;

− każde drzwi przejściowe lub skrzyżowanie powinny być podobnie oznakowane;

− jeżeli linia widoczności do następnego znaku przekroczyłaby zalecaną maksymalną odległość widzenia dla wybranego rozmiaru znaku, należy umieścić dodatkowe znaki;

− każda wyznaczona droga ewakuacyjna powinna prowadzić do bezpiecznej lokalizacji. [5]

Przypisy:
[1] Rozporządzenia MSWiA z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony ppoż. budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010, nr 109, poz. 719).
[2] Elektroakustische Alarmierungseinrichtungen – Erläuterungen und Ergänzungen zu Normen, rechtlichen Grundlagen und technischen Regeln, ZVEI, 2010, s. 12.
[3] T. Popielarczyk: Ewakuacja ludzi w wykorzystaniem dźwiękowych systemów ewakuacyjnych. Wyd. CNBOP-PIB
[4] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 27 kwietnia 2010 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (Dz.U. nr 143, poz. 1002 z późn. zm.)
[5] Wytyczne CNBOP-PIB W-0005:2019 „Stosowanie znaków bezpieczeństwa zgodnych z normą PN-EN-ISO 7010”

Monika Kołodziejczyk Z branżą zabezpieczeń związana od 2000 r. Obecnie prezes firmy C-AIM. Ma bogate doświadczenie w zakresie projektowania i wdrażania rozwiązań z zakresu systemów sygnalizacji pożarowej.