Rafał Batkowski

Lokalny wymiar zagrożeń w istotny sposób wpływa na poczucie bezpieczeństwa mieszkańców. Realny poziom przestępczości i innych społecznie nieakceptowanych zachowań jest konfrontowany z głęboko uświadomionymi potrzebami pewności, spokoju, redukcji zagrożeń głównie w miejscu zamieszkania, tam gdzie dorastają nasze dzieci, gdzie realizujemy ważne aktywności pozazawodowe. Policja i inne instytucje, m.in. profesjonalne ośrodki badania opinii, analizują sytuację związaną z przestępczością, metodami działania sprawców, ze stopniem pokrzywdzenia ofiar oraz z faktycznymi i społecznymi kosztami czynów zabronionych.

Jednym z najważniejszych elementów, badanych w kontekście identyfikowanych zagrożeń, jest społeczne poczucie bezpieczeństwa. W roku 2020 na zlecenie Otodom Agencja Badawcza IQS zadała pytania ponad 120 tys. mieszkańców 12 miast Polski: Białegostoku, Bydgoszczy, Gdyni, Gdańska, Katowic, Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Warszawy i Wrocławia w celu dokonania oceny różnych aspektów życia w swojej okolicy¹. Respondenci, oceniając bezpieczeństwo, korzystali z pięciopunktowej skali od 1 do 5 (5 było najwyższą, pozytywną notą).

Badani odnosili się m.in. do następujących stwierdzeń:

• W mojej dzielnicy czuję się bezpiecznie. Nie boję się po niej poruszać ani wracać do domu po zmroku.
• Według mnie moje dziecko jest bezpieczne poza domem w tej dzielnicy.

Inicjatywa Otodom wpisuje się w wiele innych prób przedstawiania rzetelnego obrazu zagrożeń w miastach, podejmowanych przez władze samorządowe, korporacje poszukujące miejsc na inwestycje, firmy lokujące swoje przedstawicielstwa czy deweloperów, a szerzej mówiąc, branżę nieruchomości. To wartościowe, nowoczesne podejście, które powinno implikować troskę władz o każdy aspekt bezpieczeństwa miasta.

Wydaje się jednak, że subiektywne poczucie bezpieczeństwa obywateli, prezentowane w badaniach, powinno zostać skonfrontowane z obiektywnym stanem przestępczości w wybranych obszarach miejskich. Kierowanie się jedynie opinią mieszkańców w materiale Otodom podsumowującym badania, mimo że to bardzo istotny element oceny, nie odzwierciedla rzeczywistego obrazu bezpieczeństwa dzielnic. W związku z tym decyzje o nowych inwestycjach, lokalizacjach siedzib podmiotów gospodarczych lub osiedli czy też prowadzeniu zawodowej aktywności powinny zostać poprzedzone szerszą analizą środowiska bezpieczeństwa.

Warto zapoznać się z wartościowymi badaniami Otodom w całości. Na potrzeby niniejszego krótkiego artykułu koncentrujemy się na Warszawie, Szczecinie i Poznaniu.

Statystyki policyjne

Na podstawie danych, które prezentuje policja, można określić stan zagrożeń bliski rzeczywistemu. W 2019 r. zanotowano 760 447 przestępstw – mniej o 8689, tj. o 1,1% w porównaniu do roku 2018, co jest niewątpliwie sukcesem i podtrzymaniem wieloletniego trendu spadkowego (ujmując problem generalnie). Przy tak identyfikowanym stanie zagrożeń należy zauważyć wysoką wykrywalność, na poziomie 72% (wzrost o 0,4%). Niestety są także niepokojące wzrosty liczby przestępstw w kilku kategoriach, m.in. kradzież, rozbój z bronią lub innym narzędziem, czyny zabronione z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, oszustwo gospodarcze. Notujemy także, niestety, wzrost zagrożenia na naszych drogach, tj. więcej wypadków i ofiar śmiertelnych. W wymiarze regionalnym nieco większe zagrożenie w porównaniu do 2018 r. identyfikujemy w województwach: podlaskim, lubuskim, zachodniopomorskim, śląskim i świętokrzyskim.

Pandemia SARS-CoV-2 ograniczyła znacząco przestępczość w tradycyjnym rozumieniu tych zjawisk społecznych, przede wszystkim zdarzenia występujące w przestrzeni publicznej. Jednocześnie można zauważyć aktywizację sprawców w sferze cyfrowej – oszustwa, wyłudzenia internetowe, telefoniczne itd. Pełny obraz zagrożeń związanych z epidemią będzie dostępny w kolejnych miesiącach i powinien być przedmiotem precyzyjnych analiz.

Odnosząc się ponownie do wyżej prezentowanych badań Otodom dotyczących Warszawy, Szczecina i Poznania, należy je zestawić z kilkoma danymi obiektywnymi nt. liczby przestępstw⁵. Warszawa ma prawie 1 mln 800 tys. mieszkańców, co przy liczbie przestępstw ponad 51,6 tys. w 2019 r. daje wskaźnik zagrożenia przestępczością na 100 tys. mieszkańców na poziomie 2919,8. Taki stan kontroli przestępczości ukazuje stolicę kraju, dużą aglomerację, w dobrym świetle i koresponduje (generalnie) z ustaleniami badaczy działających na zlecenie Otodom.

WARSZAWA

Pracownia badawcza zapytała tysiące mieszkańców Warszawy, która dzielnica stolicy ich zdaniem jest najbardziej bezpieczna, a w której nie czują się zbyt dobrze. Analiza odpowiedzi pozwala stwierdzić, że w Warszawie mieszkańcy czują się bezpiecznie. Zanotowano niewielkie różnice pomiędzy dzielnicami wskazywanymi jako najbezpieczniejsze w porównaniu z innymi. Warszawiacy ocenili, że najmniej bezpiecznymi dzielnicami stolicy są: 1. Praga-Północ (3,45) 2. Śródmieście (3,53) 3. Ochota (3,66) 4. Targówek (3,69) 5. Włochy (3,69) Zwyciężył Wilanów z notą 4,282. Zdziwienie budzi obecność Śródmieścia wśród niepewnych lokalizacji. W poprzedniej edycji rankingu Otodom z 2017 r. Śródmieście klasyfikowano jako bezpieczną dzielnicę – obecnie na przedostatnim miejscu, co może wymagać dalszych badań.

Szczecin z liczbą ponad 400 tys. mieszkańców i przestępczością na poziomie prawie 23 tys. zdarzeń osiąga wskaźnik 5694,4 na 100 tys. mieszkańców. To najgorszy wynik w kraju – zgoła inny obraz w zestawieniu z oceną Otodom.

SZCZECIN

Szczecin w badaniach Otodom zawsze wyróżniał się pozytywnie wśród innych polskich miast. Obecnie zajmuje wysokie trzecie miejsce pod względem bezpieczeństwa mieszkańców – z oceną 3,85. Wydaje się, że im dalej od centrum, tym jest lepiej, co potwierdzają noty trzech dzielnic, które szczególnie zapracowały na wiele pozytywnych opinii mieszkańców. Inne rejony miasta lepiej unikać po zmroku, m.in. 1. Śródmieście-Zachód (3,36) 2. Żydowce-Klucz (3,37) 3. Turzyn (3,41) 4. Pomorzany (3,44) 5. Drzetowo-Grabowo (3,47) Najlepiej oceniono bezpieczeństwo w dzielnicy Warszewo (4,41)3.

W Poznaniu, mieście liczącym ponad 540 tys. mieszkańców, w roku minionym odnotowano ponad 14,5 tys. przestępstw, co pozwala określić wskaźnik zagrożenia na poziomie 2687,8. To dobry wynik, potwierdzający skuteczną kontrolę przestępczości w mieście. Otodom, opierając się na rankingu dzielnic, prezentuje Poznań w nieco gorszym świetle.

POZNAŃ

Poznań przez mieszkańców wysoko oceniany i nagradzany za jakość życia, inwestycje miejskie i prospołeczny charakter sprawowania władzy. W rankingu Otodom zaskakują więc nie najlepsze noty Poznania – średnia ocena to 3,78, co plasuje miasto w połowie stawki wśród 12 miejscowości, dla których przygotowano Ranking Dzielnic 2020. Najlepiej wypadły Lublin (3,92), Białystok i Gdańsk (po 3,91). Najmniej bezpiecznie czują się mieszkańcy Łodzi, którzy wystawili miastu ocenę 3,43. Mieszkańcy Poznania najmniej bezpiecznie czują się w następujących dzielnicach: 1. Główna (3,19) 2. Stare Miasto (3,41) 3. Ostrów Tumski-Śródka (3,43) 4. Wilda (3,52) 5. Morasko (3,54) Wydaje się, że najbezpieczniej w opinii respondentów jest w dzielnicy Łacina (4,21)4.

Zmierzając do podsumowania, należy wskazać na dosyć złożoną materię dotyczącą analizowania przestępczości i poczucia bezpieczeństwa mieszkańców na danym terenie. Oprócz kwestii kwalifikacji prawnej konkretnych czynów zabronionych, stanu prowadzonych postępowań przygotowawczych (dane wiążące się z postępowaniami wszczętymi lub przestępstwami stwierdzonymi), niepełnych danych dotyczących naruszeń stypizowanych w kodeksie wykroczeń, należy również pamiętać o ciemnej liczbie przestępstw (zdarzenia nieujawnione organom ścigania lub organom ochrony prawnej), która zaburza precyzyjny obraz środowiska miejskiego.

Ponadto wzrosty liczb bezwzględnych w kilku kategoriach, np. przestępstwa narkotykowe, korupcyjne, gospodarcze, są często wynikiem większego zaangażowania policji – większej „ujawnialności” zdarzeń, o których zwykle ani sprawca, ani ofiara nie mają ochoty informować. Na problemy w analizie porównawczej stanu przestępczości mają wpływ także zmiany w prawie karnym, np. ostatnio problematyka ścigania osób uchylających się od świadczenia alimentów.

Podsumowanie

Dążąc do optymalizacji działań analitycznych oceniających poziom bezpieczeństwa miast, warto też zwrócić uwagę na uznane w wymiarze międzynarodowym badania zagrożeń w aglomeracjach miejskich. Dla przykładu, na podstawie Safe Cities Index 2019 można wskazać najbezpieczniejsze miasta na świecie⁶ – niestety w tym zestawieniu nie znajdziemy polskich:

Istotnymi kwestiami, w artykule jedynie sygnalizowanymi, są kryteria i metodologia stosowane przez badaczy. Autorzy analizują czynniki wewnętrzne i zewnętrzne w 4 głównych obszarach stanowiących następnie filary oceny sytuacji w miastach:

1. Bezpieczeństwo cyfrowe
2. Bezpieczeństwo zdrowotne
3. Bezpieczeństwo infrastrukturalne
4. Bezpieczeństwo osobiste mieszkańców

Doceniając Ranking Dzielnic Otodom – badanie realizowane na znaczącej, należy sądzić, że reprezentatywnej grupie respondentów – trzeba zauważyć potencjalny wpływ tego badania na budowanie opinii o polskich miastach. Mając jednak na uwadze inne źródła danych, ukazujące często odmienny obraz bezpieczeństwa, powinniśmy zmierzać do maksymalnej obiektywizacji badań z wykorzystaniem m.in. statystyk policyjno-prokuratorskich. Dostęp do narzędzi stosowanych w międzynarodowych analizach może pozwolić na wygenerowanie informacji istotnych dla miejskiego samorządu w celu podejmowania działań doskonalących. Przyjęcie takiej perspektywy jest szansą na prezentowanie naszych miast w międzynarodowych rankingach, a co za tym idzie osiąganie przewagi w konkurowaniu m.in. o turystów, studentów i inwestycje. Konsekwencją takiego podejścia może być myślenie o miejskiej marce rozpoznawanej globalnie, także w perspektywie bezpiecznych przestrzeni dla mieszkańców i inwestorów, co powinno być elementem miejskiej strategii.

dr Rafał Batkowski Inspektor policji w stanie spoczynku (służba w latach 1993 – 2017, w tym m.in.: naczelnik Zarządu Operacji Antyterrorystycznych w KGP, zastępca dyrektora Biura Prewencji i Ruchu Drogowego KGP, mazowiecki i wielkopolski komendant wojewódzki policji oraz dyrektor Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP, szef Krajowego Biura Interpolu i członek Zarządu Europolu). Prezes Zarządu w Stowarzyszeniu Ekspertów Bezpieczeństwa RP. Właściciel firmy RBS. Obecnie Honorowy Prezes SEB RP. Wykładowca akademicki, autor wielu publikacji z dziedziny bezpieczeństwa publicznego, m.in. w odniesieniu do przeciwdziałania poważnym zagrożeniom, w tym terroryzmowi oraz lokalnego wymiaru bezpieczeństwa i współpracy policji ze społeczeństwem.

1) Druga edycja Rankingu Dzielnic Otodom, na podstawie badania ilościowego zrealizowanego przy użyciu standaryzowanego kwestionariusza za pomocą metodologii CAWI (ang. Computer-Assisted Web Interview) – wspomagany komputerowo wywiad za pomocą strony internetowej. Źródło: https://www.otodom.pl/wiadomosci/ranking-dzielnic/ (dostęp: 25.05.2020).
2) Źródło: https://www.otodom.pl/wiadomosci/ranking-dzielnic/najbezpieczniejsza-dzielnica-warszawy-od-lat-ta-sama-id9756.html (dostęp: 25.05.2020).
3) Źródło: https://www.otodom.pl/wiadomosci/ranking-dzielnic/szczecin-jednym-z-najbezpieczniejszych-miast-polski-id9755.html (dostęp: 25.05.2020).
4) Źródło: https://www.otodom.pl/wiadomosci/ranking-dzielnic/bezpiecznie-jak-na-lacinie-id9754.html (dostęp: 25.05.2020).
5) Średni wskaźnik dotyczący miast wojewódzkich, w których mieszka łącznie ponad 7,5 mln ludzi, wynosi 2899,1, liczba przestępstw oscyluje wokół 220 tys.
6) Źródło: https://safecities.economist.com/safe-cities-index-2019/ (dostęp: 25.05.2020).