Nowa era bezpieczeństwa publicznego. Technologia w służbie państwa
W czasach, gdy granice przekraczają nie tylko ludzie, ale i dane, a bezpieczeństwo infrastruktury transportowej mierzy się zarówno w kilometrach, jak i w terabajtach, Polska stawia na technologię. Od dróg monitorowanych z powietrza, przez kolej sterowaną cyfrowo, po granice naszpikowane sensorami – ten raport pokazuje, jak państwo buduje inteligentną tarczę ochronną w erze realnych i cyfrowych zagrożeń.
Bezpieczeństwo publiczne jeszcze nigdy nie było tak bardzo powiązane z rozwojem technologii, jak w pierwszych dekadach XXI wieku. W czasach, gdy zagrożenia mogą nadejść z przestrzeni realnej i wirtualnej, a infrastruktura państwa staje się celem zarówno fizycznych ataków, jak i cyberprzestępczości, tradycyjne podejścia do ochrony przestają być wystarczające. Państwa muszą budować nowe, wielowymiarowe systemy zabezpieczeń – szybkie, zautomatyzowane i zdolne do działania w czasie rzeczywistym.
Obecnie bezpieczeństwo infrastruktury transportowej i granicznej przestaje być wyłącznie domeną fizycznej obecności służb i prostych narzędzi kontrolnych. Coraz częściej opiera się na integracji zaawansowanych technologii, zdalnych systemów nadzoru oraz automatyzacji procesów reagowania i wykrywania zagrożeń. Raport ten przedstawia aktualny stan oraz kierunki rozwoju zabezpieczeń w trzech strategicznych obszarach państwa – drogach publicznych, sieci kolejowej i granicach – analizując zarówno rozwiązania systemowe, jak i rolę nowoczesnych narzędzi, takich jak drony czy inteligentne platformy analityczne.
Zabezpieczenie i ochrona dróg kluczowa dla bezpieczeństwa publicznego
Współczesne podejście do bezpieczeństwa drogowego w Polsce jest już dalekie od jakże analogowego systemu składającego się wyłącznie ze znaków drogowych i sygnalizacji świetlnej oraz przepisów ruchu drogowego. Od kilkunastu lat opiera się ono na synergii różnych zaawansowanych technologii i narzędzi. Integracja systemów ITS (Inteligentny System Transportowy) i OPP (Odcinkowy Pomiar Prędkości) oraz wykorzystanie dronów pozwala na skuteczniejsze monitorowanie sytuacji na drogach, szybszą reakcję na incydenty oraz lepsze planowanie działań prewencyjnych.
W największych polskich miastach w powszechnym użyciu są ITS, czyli inteligentne systemy integrujące różne technologie i urządzenia. Na bieżąco zbierają i przetwarzają dane z czujników ruchu, kamer oraz systemów informacji pasażerskiej, umożliwiając dynamiczne zarządzanie sygnalizacją świetlną i informowanie kierowców o aktualnych warunkach na drogach. Mniejsze systemy można znaleźć także w dziesiątkach mniejszych polskich miast – m.in. elektroniczne tablice parkingowe informujące o dostępnych miejscach, systemy dynamicznej informacji pasażerskiej.
Na drogach międzymiastowych stosowane są różnego rodzaju zabezpieczenia fizyczne, jak bariery energochłonne, oznakowanie poziome i pionowe o wysokiej odblaskowości, a także fotoradary czy odcinkowe pomiary prędkości (OPP). Zwłaszcza te ostatnie to bardzo skuteczne narzędzie w walce z nadmierną prędkością na drogach. Systemy te, poprzez rejestrację czasu przejazdu między dwoma punktami, obliczają średnią prędkość pojazdu na danym odcinku. Zbierają dane z dokładnością do 10 km/h, a za przekroczenie limitu prędkości automatycznie wystawiają mandat. Obecnie w Polsce zainstalowanych jest ok. 70 OPP, ale Centrum Automatycznego Nadzoru nad Ruchem Drogowym planuje instalację kolejnych, w tym na autostradach A1 i A2. Dane z CANARD pokazują, że na odcinkach objętych OPP liczba wypadków spadła o 57%, liczba ofiar śmiertelnych o 71%, a liczba osób rannych zmniejszyła się o 56%.
Oczywiście, same systemy nie zapewnią bezpieczeństwa. Do egzekwowania przepisów potrzebni są ludzie. Tym zajmują się policja drogowa oraz Inspekcja Transportu Drogowego (ITD), które to służby intensyfikują działania kontrolne, wykorzystując nowoczesne technologie.
Mobilne jednostki diagnostyczne ITD umożliwiają przeprowadzanie szczegółowych kontroli technicznych pojazdów bezpośrednio na drodze, co pozwala na szybkie wykrycie usterek i zapobieganie potencjalnym zagrożeniom. Dodatkowo, służby korzystają z przenośnych rejestratorów wideo oraz nieoznakowanych radiowozów wyposażonych w wideorejestratory, co pozwala na skuteczne dokumentowanie wykroczeń i zwiększa efektywność działań prewencyjnych. Problem jedynie w tym, że policja mierzy się z ogromną liczbą wakatów. 1 marca 2025 r. w całej Polsce brakowało niemal 14,5 tys. policjantów, czyli ok. 13% kadry (za: policja.pl, dostęp: 09.05.2025). Na tak dużą liczbę wakatów miało wpływ m.in. pojawienie się 500 nowych etatów dla Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości.
Od ponad 10 lat policja wykorzystuje w swoich działaniach Bezzałogowe Statki Powietrzne (BSP), czyli drony, a w ruchu drogowym od 5 lat (za: „Kwartalnik Policyjny” 1/2024). Drony wykorzystywane przez policję drogową służą do monitorowania natężenia ruchu i identyfikacji przyczyn zatorów, co umożliwia m.in. organizowanie objazdów. Policyjne BSP wyposażone są w 30-krotny zoom optyczny i 180-krotny zoom cyfrowy. Funkcjonariusze używają ich również do rejestrowania wykroczeń kierowców, takich jak nieprawidłowe wyprzedzanie, nieustąpienie pierwszeństwa pieszym czy używanie telefonu podczas jazdy. Dodatkowo drony monitorują zachowanie rowerzystów i pieszych, w tym przestrzeganie sygnalizacji świetlnej oraz przechodzenie w miejscach niedozwolonych. Praktycznych zastosowań BSP jest oczywiście o wiele więcej, jak chociażby nadzór nad bezpieczeństwem masowych wydarzeń sportowych czy przejazdów delegacji państwowych.
Zabezpieczenie i ochrona kolei ważna dla bezpieczeństwa publicznego
Od czego zależy bezpieczeństwo kolei? Między innymi od dobrych systemów zabezpieczających ruch pociągów. Powszechnie stosowane są na kolei systemy sterowania ruchem kolejowym – SRK, które odpowiadają za bezpieczne przemieszczanie się pociągów po trasach i obejmują: systemy sygnalizacji, systemy sterowania przejazdami, systemy kontroli prędkości i inne elementy związane z ruchem pociągów. Obecnie systemy bezpieczeństwa sieci kolejowej w Polsce są intensywnie modernizowane, głównie w ramach Krajowego Programu Kolejowego do 2030 r. (z perspektywą do roku 2032). Od początku jego realizacji (2015 r.) do końca 2023 r. zakończono 212 projektów o łącznej wartości 28 686 497,7 tys. zł.
Jednym z jego najważniejszych projektów infrastrukturalnych jest stopniowa implementacja Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Kolejowym (ERTMS – European Rail Traffic Management System), w tym podsystemu ETCS poziomu 2. To zaawansowane rozwiązanie technologiczne umożliwia elektroniczne sterowanie ruchem pociągów, ich stałe pozycjonowanie oraz automatyczną kontrolę prędkości, co w znaczący sposób ogranicza ryzyko błędu ludzkiego i zwiększa przepustowość linii. System ETCS poziomu 2 jest obecnie instalowany m.in. na modernizowanych odcinkach linii E20 (Warszawa–Terespol) oraz E65 (Warszawa–Gdynia), które należą do europejskich korytarzy transportowych. Równolegle rozwijana jest koncepcja Lokalnych Centrów Sterowania (LCS), które centralizują nadzór nad ruchem na długich odcinkach linii kolejowych. W 2025 r. funkcjonuje już ponad 50 LCS, a ich dalsze uruchomienia zaplanowano w ramach projektów unijnych współfinansowanych przez Connecting Europe Facility (pol. Instrument „Łącząc Europę”) i Fundusz Spójności.
Nie mniej istotnym aspektem bezpieczeństwa kolei jest ochrona infrastruktury przed aktami wandalizmu i sabotażu. Szczególną uwagę zwraca się na przejazdy kolejowo-drogowe, które są miejscami newralgicznymi z punktu widzenia bezpieczeństwa publicznego. W ostatnich latach PKP PLK we współpracy z Ministerstwem Infrastruktury zainstalowały systemy monitoringu na setkach przejazdów kolejowych w miejscach o wysokim ryzyku zdarzeń. Istotną rolę odgrywa także Straż Ochrony Kolei (SOK), która dysponuje flotą mobilnych jednostek terenowych, wyposażonych w nowoczesny sprzęt, w tym kamery nasobne, systemy GPS i tablety z dostępem do baz danych. Coraz częściej SOK współpracuje również z analitykami danych i wykorzystuje rozwiązania predykcyjne, co pozwala kierować patrole w miejsca o najwyższym potencjale zagrożenia.
Na kolei coraz śmielej wkraczają również nowe technologie z zakresu inspekcji i nadzoru. PKP PLK testuje i wdraża zdalne systemy kontroli infrastruktury – w tym drony, które pozwalają szybko i bezpiecznie ocenić stan postępów budowy w nowych inwestycjach, a także torowisk, mostów, wiaduktów, tuneli czy rozjazdów. W 2024 r. uruchomiono w Małopolsce program pilotażowy z udziałem bezzałogowych statków powietrznych wyposażonych w kamery termowizyjne i czujniki strukturalne, które analizują stan techniczny obiektów inżynieryjnych oraz wykrywają potencjalne anomalie. Takie rozwiązania pozwalają na bieżąco planować prace utrzymaniowe i minimalizować ryzyko awarii. Obecnie w zasobach PKP PLK znajduje się ponad 30 dronów do zadań inspekcyjnych, a liczba ta systematycznie rośnie.
Oczywiście, wszystkie te elementy mogą paść ofiarami cyberprzestępców. Wydarzenia z 17 marca 2022 r., kiedy to awaria systemu Radio-Stop wyłączyła z użytku 19 LCS, uwidoczniły potrzebę większej uwagi na te kwestie w sektorze kolejowym. Choć LCS zarządzają ruchem na wielu stacjach i są zdalnie sterowane, ich zabezpieczenia oraz różnorodność używanych systemów (np. Alstom/Bombardier, Thales) stanowią barierę dla potencjalnych hakerów. Bardziej realnym zagrożeniem niż skomplikowane cyberataki są manipulacje fizyczne, takie jak przekierowanie prądu w obwodach torowych czy ręczne przestawianie rozjazdów. Dlatego kolej coraz chętniej stawia na rozwiązania typu przejazdy bezkolizyjne (tunele, wiadukty) czy systemy automatyczne, które nie są podłączone do sieci.
Bezpieczeństwo granic – systemy, wyzwania i innowacje
Współcześnie bezpieczeństwo granic Polski wiąże się z zupełnie nowymi wyzwaniami niż jeszcze 10 lat temu, a jednocześnie nadal sprowadza się do skutecznego nadzoru nad ruchem osób, pojazdów i towarów. Granica przestaje być tylko linią lądowo-morską, a staje się systemem dynamicznego monitorowania, reagowania i prognozowania, który coraz częściej przypomina organizm autonomiczny, zdolny do adaptacji i działania w czasie rzeczywistym.
Polska granica wschodnia stanowi w większości granicę zewnętrzną Unii Europejskiej, dlatego jej ochrona wymaga ścisłej współpracy międzynarodowej. Jako członek Frontex, Polska uczestniczy w operacjach wspólnej ochrony i wymianie danych z agencjami UE, takimi jak Europol. Zarządzanie granicami wspierane jest systemami informacyjnymi, m.in. SIS (baza danych osób i przedmiotów poszukiwanych), VIS (system wizowy), EURODAC (rozpoznawanie odcisków palców) i EUROSUR (monitorowanie granic). Dodatkowo UE wdraża nowe narzędzia, jak System Wjazdu/Wyjazdu (EES) i ETIAS, które mają zautomatyzować kontrole i zwiększyć skuteczność wykrywania zagrożeń.
Środowisko prawne (przepisy, strategie itd.) to jedno, ale skuteczność ochrony granic państwa zależy w dużej mierze od sprawnie działających (fizycznych) systemów wykrywania zagrożeń i reagowania na nie.
W związku z rosnącymi napięciami geopolitycznymi oraz nasilającymi się zjawiskami migracyjnymi na wschodniej flance Unii Europejskiej ochrona granic obejmuje nie tylko tradycyjne działania patrolowe, lecz również zaawansowane systemy detekcji, obserwacji i reagowania – w dużej mierze oparte na automatyzacji, analizie danych i rozpoznaniu z powietrza.
Na granicy z Białorusią, wzdłuż ponad 186 km pasa przygranicznego, w 2023 r. ukończono budowę nowoczesnej bariery fizyczno-elektronicznej. Składa się ona z 5,5-metrowego ogrodzenia stalowego wyposażonego w systemy detekcji i perymetrii: czujniki drgań, sejsmometry oraz kamery dzienne i termowizyjne, podłączone do Centrum Nadzoru w Białymstoku. System ten pozwala na całodobową obserwację oraz natychmiastowe wykrywanie prób nielegalnego przekroczenia granicy. W przypadku incydentu sygnał automatycznie trafia do operatorów monitoringu i patrolu terenowego, co znacząco skraca czas reakcji.
Oprócz tego zmodernizowany w latach 2022-24 system zabezpieczeń obejmuje system dróg dojazdowych, wież obserwacyjnych i flotę statków bezzałogowych. Na odcinku granicy z Białorusią rotacyjnie służy 8 tys. żołnierzy, policjantów i funkcjonariuszy Straży Granicznej. Ich pracę od lat wspierają technologie bezzałogowe – obecnie w Straży Granicznej wykorzystuje się łącznie ok. 50 płatowców i wirnikowców, a flota ta miała się powiększyć o 32 zestawy wirnikowców w 2024 r. i dwa zestawy płatowców w 2025 r. Potencjał sprzętowy Straży Granicznej ma zostać zwiększony o nowe pojazdy obserwacyjne PJN z kamerami dziennymi, termowizyjnymi i głowicami optoelektronicznymi, umożliwiającymi rozpoznanie osób z dużej odległości, także w nocy, bez wychodzenia z pojazdu. Planowany jest również zakup dwóch samolotów Turbolet i czterech śmigłowców – obecnie flota SG liczy 10 samolotów i 8 śmigłowców.
Szczególnego nadzoru wymaga także granica wodna. Morski Oddział Straży Granicznej dysponuje ponad 50 jednostkami pływającymi różnego typu, a w ramach programu modernizacji planowany jest zakup dwóch poduszkowców, które miały trafić do służby w 2024 r. Granicy morskiej strzeże także Zautomatyzowany System Radarowego Nadzoru (ZSRN), obejmujący całe polskie wybrzeże – od Świnoujścia po Piaski. To trójpoziomowa infrastruktura, składająca się z Posterunków Obserwacyjnych wyposażonych w radary Terma Scanter 200ITD, kamery termowizyjne, dalmierze laserowe oraz systemy łączności. Dane z posterunków trafiają do Lokalnych i Dywizjonowych Ośrodków Nadzoru, a następnie do Centralnego Ośrodka Nadzoru w Gdańsku, gdzie są integrowane z informacjami m.in. z Marynarki Wojennej i Urzędu Morskiego. Dzięki temu ZSRN zapewnia kompleksowy, aktualizowany w czasie rzeczywistym obraz sytuacji nawodnej, wspierając ochronę granic, środowiska oraz operacje poszukiwawczo-ratownicze. System działa od 2014 r., jednak ze względu na intensywne użytkowanie i rozwój technologii wymaga obecnie modernizacji i rozbudowy.
Wykorzystanie dronów w ochronie państwa
Bezzałogowe statki powietrzne (BSP) są dziś wszechstronnym narzędziem wykorzystywanym przez różne służby państwowe – od policji, przez Straż Graniczną, po kolej i wojsko. Służą do wykrywania przestępstw, monitorowania ruchu drogowego, inspekcji infrastruktury technicznej oraz patrolowania granic, zwłaszcza w trudno dostępnych terenach. Policja używa dronów do rejestrowania wykroczeń i wspierania akcji ratunkowych, kolej – do inspekcji torów i linii energetycznych bez potrzeby wstrzymywania ruchu, a Straż Graniczna – do obserwacji pasów granicznych i wykrywania przemytu. Korzystają z nich także służby miejskie, ochrony środowiska i wiele innych. Polska odgrywa również istotną rolę w produkcji BSP – Grupa WB, jeden z największych producentów w Europie, dostarczy Wojsku Polskiemu 10 tys. dronów Warmate (kontrakt podpisano 15 maja 2025 r.). To bardzo nowoczesny sprzęt bojowy, te tzw. drony mogą działać autonomicznie, przenoszone przez jednego żołnierza lub integrowane z pojazdami, a ich systemy automatyzujące lot i naprowadzanie pozwalają na precyzyjne uderzenia w wyznaczone cele.
Zebrane w raporcie dane i przykłady pokazują, że
Polska – mimo wielu opóźnień i niedostatków, o których nie wspominamy – konsekwentnie buduje wielowarstwowy, zintegrowany system bezpieczeństwa obejmujący kluczowe obszary transportu i ochrony granic.
Rozwój inteligentnych systemów zarządzania ruchem, cyfrowa modernizacja kolei oraz wdrożenie kompleksowego nadzoru perymetrycznego na granicach znacząco zwiększają zdolność państwa do przeciwdziałania zagrożeniom i reagowania na incydenty w czasie rzeczywistym. Szczególną rolę w tej transformacji odgrywają bezzałogowe statki powietrzne, które nie tylko wspierają operacyjnie służby, ale też stają się symbolem nowego podejścia do bezpieczeństwa – szybkiego, elastycznego i skalowalnego. Kolejne lata pokażą, w jakim stopniu te technologie zostaną skutecznie wkomponowane w struktury administracji publicznej, obronności i zarządzania kryzysowego – i czy tempo ich wdrażania nadąży za dynamiką współczesnych zagrożeń. •
Ilustracje: Marta Kołodziejak
