mł. bryg. mgr inż. Grzegorz Mroczko

Na co dzień nie zaprzątamy sobie głowy bezpieczeństwem pożarowym budynków, w których pracujemy, mieszkamy, wypoczywamy, leczymy się, robimy zakupy, czekamy na pociąg lub samolot, choć ma ono ogromne znaczenie. W odróżnieniu od osób związanych z branżą pożarową czy security, które zajmują się tym obszarem zawodowo, zwykły obywatel skupiony jest raczej na własnych celach.

Trzeba jednak pamiętać, że od stanu bezpieczeństwa pożarowego obiektu budowlanego, w którym przebywamy, zależy to, czy będziemy mogli zrealizować swoje zadania bezpiecznie, m.in. dojechać do miejsca pracy, wykonywać ją, robić zakupy, a w razie wystąpienia stanu zagrożenia, np. pożaru, zdążymy się ewakuować lub zostaniemy uratowani.

Wagę tego zagadnienia podkreśla fakt, iż jest ono wymienione w przepisach techniczno-budowlanych na drugim miejscu na liście wymagań podstawowych, jakie mają spełniać obiekty budowlane. Artykuł 5.1 ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2021 Nr 2351) wskazuje:

Obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:
1) spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych określonych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz.Urz. UE L 88 z 04.04.2011, s. 5, z późn. zm.), dotyczących:
a) nośności i stateczności konstrukcji,
b) bezpieczeństwa pożarowego,
c) higieny, zdrowia i środowiska,
d) bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów,
e) ochrony przed hałasem,
f) oszczędności energii i izolacyjności cieplnej,
g) zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych (…)

W art. 5.2. zaś napisano: Obiekt budowlany należy użytkować w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej, w szczególności w zakresie związanym z wymaganiami, o których mowa w ust. 1 pkt 1–7.

W załączniku nr I do ww. rozporządzenia nr 305/2011 bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych scharakteryzowano następująco:
Obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku wybuchu pożaru:
a) nośność konstrukcji została zachowana przez określony czas;
b) powstawanie i rozprzestrzenianie się ognia i dymu w obiektach budowlanych było ograniczone;
c) rozprzestrzenianie się ognia na sąsiednie obiekty budowlane było ograniczone;
d) osoby znajdujące się wewnątrz mogły opuścić obiekt budowlany lub być uratowane w inny sposób;
e) uwzględnione było bezpieczeństwo ekip ratowniczych.

Działania na rzecz bezpieczeństwa pożarowego

Przyjrzyjmy się zatem, jakimi narzędziami można się posłużyć, budując bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych – oczywiście lista nie jest wyczerpana (rys. 1).

Wyposażenie obiektów budowlanych w niezbędne systemy zabezpieczeń ppoż.

Obiekty budowlane mają spełniać swoje zadanie, m.in. być bezpieczne dla użytkowników przez wiele lat, nie tylko w momencie przekazania do użytkowania, podczas odbioru czy kontroli, ale każdego dnia przez przewidywany okres ich użytkowania. Wymaganie to dotyczy także różnych urządzeń i systemów, w które wyposażony jest obiekt, w tym oczywiście systemów zabezpieczeń ppoż.:

• system sygnalizacji pożarowej (SSP) – którego zadaniem jest wykrywanie zagrożenia pożarowego i informowania użytkowników o powstaniu zagrożenia,
• dźwiękowy system ostrzegawczy (DSO) – informowanie użytkowników o powstaniu zagrożenia i rozgłaszanie komunikatów o ewakuacji,
• znaki ewakuacyjne i systemy ewakuacyjne (SE) – systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego, systemy zarządzania otwarciem wyjść na drogach ewakuacyjnych (oznakowanie, oświetlenie i otwarcie dróg ewakuacji),
• systemy kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła (SKRDiC) – oddymianie i zabezpieczenia przed zadymieniem,
• systemy tłumienia i gaszenia pożaru (STiGP):
  – instalacja hydrantów wewnętrznych – zapewnienie możliwości ugaszenia pożaru w zarodku przez użytkowników obiektu,
• stałe urządzenia gaśnicze (SUG) – ograniczanie rozwoju, gaszenie pożaru,
  systemy integrujące urządzenia przeciwpożarowe (SIUP) – wsparcie i integracja obsługi urządzeń ppoż.,
• przeciwpożarowe wyłączniki prądu (PWP).

Zdecydowaną większość swojego życia systemy te działają w stanie dozorowania to znaczy czekają „w pogotowiu” na zdarzenie.
Przez zdecydowaną większość czasu funkcjonowania systemy te działają w stanie dozorowania, tzn. czekają „w pogotowiu” na zdarzenie. W decydującym momencie, kiedy ich zadziałanie będzie potrzebne muszą być gotowe i sprawne do pracy przez odpowiedni okres, nawet w przypadku zaniku zasilania obiektu w energię elektryczną. Ich działanie można przez analogię porównać do pasów bezpieczeństwa lub poduszek powietrznych w samochodzie.

Aby podołać temu wyzwaniu w przewidywanym okresie użytkowania obiektu budowlanego (kilka, a nawet kilkadziesiąt lat), systemy takie muszą być wykonane z elementów o odpowiedniej jakości i utrzymywane w należytym stanie technicznym. A to zależy od wielu czynników, takich jak:

• poprawność zaprojektowania i wykonania systemu,
• zastosowanie właściwych urządzeń, mających określone funkcje i odpowiednie do ich zamierzonego zastosowania właściwości (parametry, cechy),
• zastosowanie odpowiedniego okablowania uniepalnionego albo odpornego na działanie ognia tam, gdzie jest to wymagane,
• poprawność utrzymania systemu w należytej kondycji – przeglądy, naprawy, kontrola poprawności funkcjonowania.

Korzyści wynikające z oceny wyrobów

W celu zapewnienia, aby na rynek trafiały wyroby, urządzenia, systemy o pożądanych właściwościach, funkcjonują określone w przepisach prawa obowiązkowe systemy oceny wyrobów – certyfikacja, dopuszczenia, tam zaś, gdzie brak regulacji prawnych, dobrowolne „rynkowe” systemy oceny wyrobów, np. rekomendacje i opinie techniczne lub certyfikacja dobrowolna.

Najczęściej wyroby mające zapewniać bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych oceniane są, zgodnie z przepisami budowlanymi, wg systemu 1 oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych (OiWSWU) na potrzeby zarówno oznakowania CE, jak i znakiem budowlanym. Wyjątek stanowią kable, zespoły kablowe i puszki instalacyjne przeciwpożarowe, dla których właściwy system oceny to 1+.

Wykaz wyrobów, które podlegają ocenie są wymienione w załącznikach do niżej wymienionych przepisów:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG
  (Dz.U. L 88/5 z 4.4.2011) – w odniesieniu do oznakowania CE,
• rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2016 r. poz. 1966 z pózn. zm)
  – w odniesieniu do znakowania znakiem budowlanym,

Wykaz wyrobów, które podlegają pod dopuszczeniowy system oceny, znajduje się w załączniku do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (Dz.U. nr 143, poz. 1002 z późn. zm.)
– w odniesieniu do znakowania znakiem CNBOP-PIB.

Wśród korzyści oceny wyrobów dla rynku wyrobów należy wymienić m.in. następujące pozytywne efekty tego procesu:

• postawienie wyrobom właściwych wymagań, dostosowanych do ich zamierzonego zastosowania i miejsca stosowania (w tym rodzaju obiektu budowlanego – budynek, budowla typu tunel drogowy, podziemna stacja metra itp.) i wynikającymi z tego warunkami stosowania wyrobu (temperatura, wilgotność, zapylenie itp.). Jest to istotne, ponieważ przepisy techniczno-budowlane, choć jest to jedno z ich zadań, nie stawiają szczegółowych wymagań dot. technicznych systemów zabezpieczeń ppoż.
  Wymagania takie są zapisane w normach wyrobów, a jeżeli ich nie ma, są opracowywane przez Jednostki Oceny Technicznej i wskazywane w Europejskich lub Krajowych Ocenach Technicznych;
• selekcja wyrobów poprzez sprawdzenie, czy spełniają określone wymagania – odrzucanie wyrobów niespełniających wymagań (rys. 3);
  potwierdzanie budowy (konfiguracji) i funkcji urządzeń oraz zakresu i warunków ich stosowania;
• prowadzenie inspekcji w zakładach produkujących wyroby przed wydaniem certyfikatu, jak również w trakcie jego obowiązywania – potwierdzenie, że producenci prowadzą proces produkcji w określony uporządkowany sposób, zapewniający powtarzalność produkcji i spełnienie wymagań przez produkowane wyroby;
  stawianie wymagań w zakresie opracowania dokumentacji wyrobu i języka jej sporządzenia – co jest szczególnie istotne w przypadku wyrobów produkowanych w innych krajach;
• stawianie wymagań w zakresie opracowania przez producenta deklaracji i odpowiedniego znakowania wyrobów – ponieważ ich obecność świadczy o przeprowadzeniu przez producenta procesu oceny z wynikiem pozytywnym, tj. uzyskaniem stosownego certyfikatu i/lub świadectwa dopuszczenia. Znakowanie i deklaracja są też jednymi z niewielu aspektów możliwych do sprawdzenia przez odbiorcę wyrobu podczas wyboru, zakupu, odbioru wyrobów;
• prowadzenie i udostępnianie przez Jednostki Certyfikujące na stronach internetowych wykazów wydanych certyfikatów, krajowych ocen technicznych czy świadectw dopuszczenia CNBOP-PIB – stanowią one niejako katalog zbadanych urządzeń, w którym można sprawdzić, czy dany wyrób i jego producent zostali ocenieni z wynikiem pozytywnym.

Krajowe Oceny Techniczne (KOT) odgrywają istotną rolę. Umożliwiają ocenę i w konsekwencji wprowadzenie do obrotu wyrobów, które nie są opisane w normach, np. wyrobów innowacyjnych. Stawianie indywidualnych, „szytych na miarę” wymagań dostosowanych do wynikających z zamierzonego zastosowania wyrobów (rozumianego jako cel i miejsce stosowania) zapewnia, że m.in. wykorzystuje się sprawdzone wyroby w zastosowaniach, w których wcześniej nie było takiej możliwości, np. specjalne wykonania urządzeń sterujących i sygnalizujących przeznaczonych do pracy w tunelach, obiektach przemysłowych itp.

Podsumowując rozważania, należy stwierdzić, że ocena wyrobów to ważne i korzystne narzędzie wpływające na poprawę i doskonalenie bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych. Informacje o wyrobach, jakich dostarcza proces oceny, są kluczowe dla uczestników rynku: producentów, dostawców, odbiorców, projektantów, wykonawców instalacji i ich użytkowników, jak również nadzoru budowlanego, pionu kontrolno-rozpoznawczego PSP, rzeczoznawców ds. zabezpieczeń ppoż. oraz zarządców obiektów budowlanych. Warto z nich korzystać, aby w sposób świadomy stosować odpowiednie wyroby budujące bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych.
Świadomość uczestników rynku w tym obszarze stale rośnie, a efekt synergii pozytywnie stymuluje podnoszenie poziomu bezpieczeństwa pożarowego.

mł. bryg. mgr inż. Grzegorz MROCZKO Absolwent SGSP, oficer PSP, pracownik Zakładu Ocen Technicznych CNBOP-PIB, koordynator ds. testowania wyrobów innowacyjnych wg procedury KG PSP, przedstawiciel Polski w TC 72 Europejskiego KT (CEN), członek KT 264 i KT 323 PKN. Od ponad 18 lat aktywny audytor jednostki certyfikującej w zakresie m.in. systemów sygnalizacji pożarowej, DSO, systemów wentylacji pożarowej, kabli i zespołów kablowych stosowanych w technicznych systemach zabezpieczeń ppoż.