Jacek Tyburek

Mniejsze miasta to inna skala problemu i inne metody działania. Porównując funkcjonowanie takich metropolii jak Seul, Singapur czy nawet Nowy Jork do średniej wielkości miast europejskich, ma się wrażenie, że to zupełnie inny świat, również w sensie zarządzania podczas pandemii. Przyjrzyjmy się więc dwóm miastom z Wysp Brytyjskich: Bristolowi i Glasgow. To miasta średniej wielkości, dynamicznie rozwijające się, włączające do swoich strategii rozwojowych programy odporności miejskiej.

Glasgow

Glasgow w 2019 r. liczyło ponad 633 tys. mieszkańców1, całą metropolię Greater Glasgow zamieszkiwało około 1,2 mln osób. Strategia odporności miasta opiera się na czterech filarach i piętnastu celach, które wyznaczają długoterminową trajektorię Glasgow Resilience. W ich ramach zidentyfikowano czterdzieści dziewięć działań, które mają zostać wdrożone w najbliższych dwóch latach.

Filar pierwszy za cel działań stawia:

• zagwarantowanie równego dostępu do wysokiej jakości lokalnych usług, które sprzyjają dobrobytowi,
• wzmocnienie pozycji liderów społeczności lokalnej dzięki współpracy między partnerami miast a trzecim sektorem,
• wykorzystanie istniejących zasobów do stworzenia zdrowej, bezpiecznej i sprzyjającej integracji przestrzeni zmniejszającej izolację społeczną,
• możliwość wpływania na program rządu szkockiego na odporność społeczną.

Drugi filar strategii zawiera się w postulacie stworzenia przykładu odporności mierzącej się z lokalnymi skutkami zmian klimatu i uwolnienia potencjału pustych miejsc. Wymienia się:

• poprawę jakości powietrza i zmniejszenie emisji dwutlenku węgla,
• połączenie infrastruktury transportowej firmowej i publicznej,
• dostępność niedrogich ekologicznych sposobów przemieszczania się mieszkańców Glasgow,
• efektywną energetycznie przyszłość,
• inwestycje i miejsca pracy w społecznościach lokalnych,
• dobry dostęp do infrastruktury fizycznej i cyfrowej.

Trzeci filar jest ukierunkowany na ekonomiczny rozwój Glasgow. Jego celem jest wspieranie nowych rozwiązań miejskich i firm, nauka oparta na najlepszych praktykach i podnoszenie umiejętności mieszkańców. Cel ma zostać zrealizowany dzięki:

• ułatwieniom rozwoju kreatywnych i innowacyjnych rozwiązań miejskich, które zwiększają wartość fizyczną, społeczną i ekonomiczną tkanki Glasgow,
• nowemu podejściu do przedsiębiorczości, wspieraniu rozwoju firm,
• założeniu postindustrialnej podgrupy miasta z partnerami 100RC, aby dzielić się najlepszymi praktykami i uczyć się od nich,
• przeciwdziałaniu ubóstwu, w tym ubóstwu wśród osób pracujących, zapobieganiu skutkom ubóstwa oraz łagodzeniu ich,
• stałemu doskonaleniu i zdobywaniu nowych umiejętności osób w wieku produkcyjnym.

Czwarty filar strategii odporności Glasgow koncentruje się wokół aktywizacji mieszkańców do ich głębszej partycypacji w budowę odpornego miasta.

Bristol

Bristol to wysoko rozwinięte i w ostatnich latach intensywnie rozwijające się miasto w południowo-zachodniej Anglii liczące ponad 460 tys.2 mieszkańców. To dziewiąte co do wielkości miasto w Wielkiej Brytanii, bardzo zróżnicowane pod względem etnicznym, religijnym i językowym.

Strategia Bristol Resilience obejmuje dynamiczną wizję tego, jak Bristol może wyglądać za 50 lat. Określa zakres działań chroniących miasto przed potencjalnymi wstrząsami i stresami w przyszłości. Zakłada rozwiązywanie najważniejszych problemów Bristolu, takich jak zakorkowane ulice, drogie mieszkania, zanieczyszczone powietrze i ubóstwo społeczne, zwłaszcza eliminowanie skutków ubóstwa dzieci. Przyjęte założenia mają dać ludziom większy wpływ na decyzje podejmowane przez samorządy. Dokument został sporządzony przy pomocy lokalnych interesariuszy i stanowi uzupełnienie nowej Strategii Korporacyjnej na lata 2017–2022. Wdrażanie strategii odporności będzie nadzorowane przez nowy urząd miasta, skupiający kluczowych interesariuszy i organizacje z całego miasta w celu wypracowania rozwiązań w najważniejszych kwestiach.

Opracowując ambitną długoterminową perspektywę, Bristol dołącza do innych myślących przyszłościowo globalnych miast w 100 Resilient Cities Network, w tym Nowego Jorku, San Francisco, Rotterdamu i Rio de Janeiro, które już nakreśliły swoje plany na przyszłość. Strategia opiera się na pięciu wizjonerskich filarach opisujących wyniki, jakie miasto ma nadzieję osiągnąć.

Filar oznaczony kodem Miasto uczciwe – zgodnie z nim każda osoba mieszkająca w Bristolu ma atuty i możliwości, aby cieszyć się wysokim poziomem życia.
Kod Miasto dobre do zamieszkania – centrum miasta i dzielnice mają być wspaniałymi miejscami do życia, pracy, nauki i zabawy dla osób w każdym wieku.
Kod Zrównoważony rozwój – miasto i region prosperują w granicach środowiskowych dzięki przyjmowaniu nowych zachowań i technologii.
Kod Smart city – obywatele i władze Bristolu podejmują skuteczne decyzje oparte na wspólnie ustalonych priorytetach i informacjach w czasie rzeczywistym.
Kod Integracja mieszkańców – silna sieć społeczności i organizacji lokalnych promuje zaufanie, współpracę i wspólne działania w całym mieście.

Pandemia koronawirusa

Wielka Brytania ma niejednoznaczną historię przechodzenia przez pierwszą falę pandemii. Począwszy od całkowitego zignorowania zagrożenia, łącznie z wygłoszeniem przez premiera Borisa Johnsona (niegdyś popularnego mera Londynu) tezy, że to tylko kolejny wirus, na którego trzeba się uodpornić, po zupełną zmianę przekazu, gdy odnotowano kilka przypadków zachorowania wśród członków rządu, a premier ciężko przechodził chorobę. Ponieważ temat dotyczy Wielkiej Brytanii, jednej z kolebek współczesnej standaryzacji, rząd w maju 2020 r. opublikował dokument OUR PLAN TO REBUILD: The UK Government’s COVID-19 recovery strategy.

Taka właśnie jest Wielka Brytania. Za jej podejście do problemu my, bezpiecznicy, powinniśmy ten kraj darzyć szczególnym szacunkiem. Tam bardzo szczegółowo bada się istotę zdarzenia czy zjawiska oraz szuka, w sposób usystematyzowany, metodyczny rozwiązań i rekomendacji. Fraza recovery strategy powinna być szczególnie bliska każdemu specjaliście od bezpieczeństwa i odporności organizacji.

Nie będę opisywał cudów techniki, które miałyby pomóc przejść przez okres pandemii z możliwie najmniejszymi stratami. Zaprezentuję inne podejście. Znacznie bardziej analityczne, stawiające na regulacje administracyjne, wyznaczające kierunki rekomendacjami i działaniami standaryzującymi działania oraz premiujące wysiłki wspólnoty. Nie jest moją ambicją oceniać, co może być bardziej skuteczne. Stoimy u progu potencjalnej drugiej fali pandemii. Nie wiemy, co się wydarzy. Z tego punktu widzenia nasycanie miasta technologiami versus budowanie struktur jest intelektualnie bardzo ciekawą rozgrywką.

Co przewiduje strategia Wlk. Brytanii?

Zaproponowano czternaście programów wspierających. Aby zwiększyć zaufanie w zarządzaniu nowymi przypadkami, rząd UK musi nadal realizować założenia narodowego systemu zdrowia (National Health System – NHS) i zapewniać opiekę zdrowotną na trwałych podstawach, udostępniając pracownikom odpowiednie środki ochrony indywidualnej (ŚOI) we wszystkich placówkach służby zdrowia i opieki.

Priorytetem rządu w zakresie opieki społecznej dla dorosłych jest kontrola zakażeń podczas pandemii COVID-19. Szczególnie narażone są domy opieki dla osób starszych, ponieważ ich mieszkańcy są najbardziej podatni na zakażenie ze względu na wiek i choroby współistniejące, a także zamknięty charakter tych instytucji, co wpływa na szybkie rozprzestrzenianie się wirusa. W kwietniu rząd opublikował kompleksowy plan działań, mający na celu wsparcie 25 tys. różnych dostawców opieki społecznej przez cały czas epidemii COVID-19, w tym przeprowadzanie testów czy kontrolę dostarczania środków ochrony indywidualnej.

W Wielkiej Brytanii zidentyfikowano około 2,5 mln osób, które są szczególnie podatne na zakażenie koronawirusem. Zalecano im pozostawanie w domu i unikanie bezpośredniego kontaktu do końca czerwca. Rząd i władze lokalne zaoferowały dodatkowe wsparcie, w tym dostawę żywności i podstawowych produktów, opiekę i dostęp do leków, jeśli nie mogą uzyskać pomocy rodziny i przyjaciół. Jednym ze sposobów na ograniczenie skutków pandemii i ukierunkowanie się na ograniczenia społeczne jest zrozumienie poziomów ryzyka w różnych grupach populacji.

Sukces każdej strategii opartej na usuwaniu obecnych ograniczeń społecznych przy jednoczesnym utrzymaniu epidemii na możliwym do zarządzania poziomie będzie zależał od zdolności rządu do dokładnego monitorowania pandemii, a także szybkiego wykrywania i zwalczania dużej części ognisk. Będzie to szczególnie trudne w miesiącach zimowych, biorąc pod uwagę, że COVID-19 ma wiele objawów przeziębienia i grypy.

Rząd ogłosił jeden z najbardziej hojnych i wszechstronnych pakietów wsparcia na świecie, zapewniający bezpieczeństwo i pomoc osobom chorym lub niezdolnym do pracy oraz pomoc pomostową dla firm w celu ochrony miejsc pracy. Zwiększono wsparcie oferowane poprzez system zasiłków na pokrycie kosztów mieszkaniowych i dla osób samozatrudnionych, wprowadzono moratorium na eksmisje w sektorze prywatnego wynajmu mieszkań, utworzono nowy fundusz ubóstwa i zapewniono wsparcie osobom żyjącym w trudnych warunkach. Kredytodawcy oferują wakacje hipoteczne dla kredytobiorców borykających się z trudnościami finansowymi i niezdolnych do spłaty w wyniku COVID-19.

Brytyjczycy postawili na planowanie, szczegółowe wytyczne w stylu British Standard, z rozpisaniem ram działania. Liczba powstałych dokumentów i inicjatyw jest imponująca. Większość z nich to efekt refleksji po pierwszej fali wirusa i jego konsekwencji dla ekonomii i życia społecznego. Powstające inicjatywy współpracy na rzecz zabezpieczenia mieszkańców przed kolejnymi skutkami pandemii i ciała zarządzające do złudzenia przypominają zespoły robocze ds. tworzenia strategii odporności miejskiej.
Pewnym zaskoczeniem jest inicjatywa dotycząca zadbania o sprawną dystrybucję żywności. Przed obecną pandemią Rada Miasta Bristolu (BCC) była na zaawansowanym etapie wdrażania ambitnego planu One City, z kampanią Going for Gold (GFG) – jednego z kluczowych projektów. BCC dąży do uzyskania złotego statusu w ramach inicjatywy Sustainable Food Places, prowadzonej przez Food Matters we współpracy z Soil Association and Sustain. To uczyniłoby Bristol pierwszym miastem, które uzyskało to wyróżnienie. BCC prowadzi ogólnokrajowe działania na rzecz rozwoju społecznego i gospodarczego, skupione wokół długoterminowego podtrzymywania sektora spożywczego w Bristolu, a także zapewnienia poprawy zdrowia publicznego.

Aby osiągnąć status określony jako Gold, miasto musi wykazać postęp w trzech kluczowych obszarach: zrównoważony catering i zaopatrzenie, zredukowanie otyłości wśród dzieci i ograniczenie marnotrawstwa żywności. Bristol ma dobrze prosperującą sieć małych restauracji, kawiarni i niezależnych sprzedawców detalicznych, oferujących szeroki wybór dań i możliwości zakupów dla mieszkańców. Sukces kampanii wzmocniłby i rozszerzył istniejącą sieć, a także otworzył możliwości dla nowych lokalnych przedsiębiorstw spożywczych. Nadrzędnym celem jest stworzenie w Bristolu sieci żywienia zbiorowego obejmującego etyczną, zrównoważoną produkcję i opartego na zdrowej diecie.

Wybuch epidemii uwypuklił znaczenie lokalnych przedsiębiorstw spożywczych i dostawców zarówno w Bristolu, jak i w całym kraju. W efekcie kampania GFG zyskała na znaczeniu dla przyszłości miasta i jako sztandarowy projekt, na którym władze innego miasta mogą oprzeć swoją politykę dotyczącą sektora spożywczego. Po wygaszeniu pandemii konieczna będzie drastyczna restrukturyzacja, zapewniająca przetrwanie wielu przedsiębiorstw i sieci gastronomicznych zarówno dużych organizacji komercyjnych, jak i małych niezależnych. W przyszłości miasto ma również zadbać o powszechną dostępność żywności dobrej jakości. Kampania GFG jest projektem w toku i po powrocie do normalności BCC mogłoby zintegrować dalsze środki na zwiększenie odporności istniejących systemów żywienia zbiorowego na przyszłe trudności i zakłócenia.

Pandemia COVID-19 spowodowała, że wiele firm zmieniło swoje modele biznesowe, dostosowując się do sytuacji, a to może mieć korzystny wpływ na ożywienie gospodarcze. Jednak ważne jest to, aby rząd nadal wdrażał politykę wspierającą transformację cyfrową i umiejętności MŚP. Jeszcze przed pandemią Wlk. Brytania stanęła w obliczu niepokojącej luki w umiejętnościach cyfrowych, która teraz się pogłębiła. Milionom ludzi i znacznej liczbie firm brakuje niezbędnych umiejętności cyfrowych, co grozi pogłębieniem podziałów społecznych i ma wpływ na konkurencyjność Wielkiej Brytanii. Pandemia
COVID-19 przyspieszy powszechne zastosowanie Internetu Rzeczy (IoT), sztucznej inteligencji (AI), 5G i pełnego dostępu szerokopasmowego. Nieprzygotowani do korzystania z nowych technologii znajdują się w niekorzystnej sytuacji, szczególnie w dostępie do pracy i usług publicznych.

Idea smart city

Profesor Paweł Kubicki z UJ w artykule „Odporność miast musi być oparta na wspólnocie” pisze: Siłą miast zawsze było to, że ich przedsiębiorczość miała silne oparcie we wspólnocie. Także w okresie przed pandemią można było obserwować zwrot w takim kierunku. Rozwijała się ekonomia współdzielenia, kooperatywy: ogrodnicze, spożywcze, mieszkaniowe itp., także korporacje coraz bardziej zwracały uwagę na społeczną odpowiedzialność biznesu (CSR). Wciąż jednak stanowiło to niszę. Patrząc z obecnej perspektywy, to w takim modelu gospodarki miejskiej można upatrywać przyszłości miast.

Prawdziwymi resilient cities będą te, których siła i odporność wynika z ducha wspólnoty.
Według prof. K. Kubickiego pandemia powinna sprzyjać faktycznemu zastosowaniu idei smart city. Inteligentne czy raczej sprytne miasto wymyśla sposoby, jak zapewnić jakość życia mimo kurczących się dochodów. Dotychczasowe praktyczne zastosowanie idei smart city nie kojarzyło się z kreatywnością, ale raczej z „błyskotkami” – drogimi, jednak mało funkcjonalnymi inwestycjami.

Inicjatywy Bristolu

Miasto we współpracy z partnerami wydało 30 czerwca br. dokument Bristol Local Outbreak Management Plan, który jest planem dla miasta i jednocześnie częścią sieci planów władz lokalnych w Anglii. Zapewnia ramy następnej fazy życia z koronawirusem. Obejmuje następujące inicjatywy:

• Bristol One City Partnership – biuro w Bristolu koordynuje prace mające na celu wsparcie miasta i rady w odpowiedzi na kryzys COVID-19 oraz rozpoczęcie prac nad strategią pomocy. Urząd miejski przygotowuje zintegrowane, obejmujące całe miasto podejście do naprawy oparte na celach zrównoważonego rozwoju ONZ. Zorganizował szereg warsztatów i seminariów internetowych z partnerami miejskimi ze wszystkich sektorów, aby reakcja całej wspólnoty na COVID-19 była holistyczna.
• Bristol Health and Wellbeing Board – Rada kieruje pracami nad poprawą zdrowia i zmniejszeniem nierówności w dostępie do usług medycznych w Bristolu. Jej członkowie wywodzą się z sektora publicznego, wolontariatu i Bristol Race Commission. Interesuje się zarówno bezpośrednim wpływem wirusa na społeczeństwo, jak i szerszym jego wpływem na zdrowie całej populacji oraz pogłębiające się nierówności.

Reakcja na COVID-19

W miarę łagodzenia ograniczeń Rada Miejska Bristolu odgrywa kluczową rolę we wspieraniu powrotu do normalnego życia miasta (w miarę możliwości), jednocześnie chroniąc mieszkańców przed rozprzestrzenianiem się choroby. Opracowano plany pomocy dla miejskich usług i lokalnego biznesu oraz osób słabszych społecznie i zdrowotnie.
Glasgow, oprócz programów społecznych i wspólnotowych realizowanych (podobnie jak Bristol) poprzez Izbę Gospodarczą Glasgow, promuje możliwie jak najszersze wykorzystanie technologii. W wyniku COVID-19 na masową skalę zastosowano najnowsze rozwiązania umożliwiające kontakty z rodziną, przyjaciółmi, nauczycielami czy współpracownikami. Internet Rzeczy (IoT) to kluczowy element składowy inteligentnych miast – bezpiecznej pracy i reanimowania gospodarki światowej. Wdrożenie IoT nie tylko ma kluczowe znaczenie w powstrzymywaniu rozprzestrzeniania się wirusa, ale także może przyspieszyć ożywienie gospodarcze. Dlatego decydenci na szczeblach lokalnym, regionalnym i krajowym powinni rozpocząć planowanie strategii inteligentnego miasta z IoT.

Zarówno dzisiaj, gdy jest wdrażany w rozwiązaniach technicznych pomocnych w zapewnianiu dystansu społecznego i niezbędnego wczesnego ostrzegania, jak i bardziej futurystycznych, ale już możliwych do zrealizowania, czyli szerszego zastosowania robotów w usługach publicznych.

Podsumowując, podane przykłady brytyjskich miast, przyjęta przez nie perspektywa i metody reakcji promują raczej działania społeczne, natomiast odważne rozwiązania technologiczne stanowią opcję drugiego wyboru – przynajmniej teraz, u wrót jesieni 2020, kiedy nie można przewidzieć kierunków dalszego rozwoju pandemii.

Jacek Tyburek Menedżer bezpieczeństwa organizacji. Doświadczenie zdobywał w różnych obszarach bezpieczeństwa; od przemysłu i logistyki, przez BPO, po bezpieczeństwo w rzeczywistości wirtualnej. Promotor pojęcia Organisational Resilience. Entuzjasta bezpieczeństwa miast, realizujący swoją pasję w powstającej pracy doktorskiej.