Hubert Żak

Obiekty muzealne to nie tylko miejsca kultury budujące tożsamość historyczną i narodową, lecz także często bezcenne źródło wiedzy kształtujące edukację. To również miejsca, w których znajdują się eksponaty o ogromnej wartości materialnej. Majątek obiektów muzealnych w Polsce szacuje się na kilka, a często kilkaset milionów złotych, dlatego w kontekście wartości zarówno historycznej, jak i materialnej wymagają wyjątkowych zabezpieczeń.

Temat dotyczący rozwiązań security w obiektach muzealnych jest bardzo szeroki i zarazem specyficzny, jeśli chodzi o zakres ochrony i mnogość dostępnych rozwiązań. Podstawą zabezpieczenia takich obiektów są ustawy i rozporządzenia, które w dużym zakresie regulują projektowanie i instalowanie różnego rodzaju zabezpieczeń. Do najważniejszych należą: rozporządzenie
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 2 września 2014 r. (Dz.U. nr 2014, poz. 1240), ustawa o muzeach z 21 listopada 1996 r. (Dz.U. 1997 r. nr 5, poz. 24; Dz.U. z 2012 r. poz. 987, z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Kultury z 15 października 2003 r. (Dz.U. 2003 nr 193 poz. 1892) oraz wiele innych.

Zakres ochrony obiektów muzealnych można podzielić na cztery kluczowe obszary:

• ochrona fizyczna, służby ochrony – formacje ustawowo uprawnione do ochrony obiektów muzealnych,
• personel pracowniczy, osoby z obsługi, transportu itp.
• procedury, instrukcje, zarządzenia regulujące zasady funkcjonowania obiektów i ich bezpieczeństwa,
• zabezpieczenia techniczne (elektroniczne i mechaniczne), sprzęt i inne dedykowane urządzenia.

Wskazane ustawy i przepisy określają jedynie podstawę funkcjonalności w obszarze stosowania rozwiązań technicznych oraz sprzętowych w ochronie muzeów. Pozostałe zagadnienia są kwestią indywidualnego, prawidłowego doboru rozwiązań i urządzeń dopasowanych do charakterystyki obiektu oraz zagrożeń.

Podstawą doboru techniki – systemów i urządzeń – jest przeprowadzenie audytu bezpieczeństwa w obszarze zarówno technicznym, jak i proceduralnym (taktycznym). Rozwiązania techniczne stosowane w ochronie obiektów muzealnych dotyczą kilku kategorii, np.:

1. ochrona antykradzieżowa,
   2. ochrona eksponatów bezpośrednio lub pośrednio narażonych na uszkodzenia i zniszczenia,
   3. ochrona podstawowa lub systemowa obejmująca m.in. SSP, DSO, KD,
   4. inne.

Odnosząc się do punktu pierwszego, nie będziemy dzielić rozwiązań na te wymagane ustawowo i dodatkowe. Ochrona antykradzieżowa to przede wszystkim właściwe zabezpieczenie muzealiów w miejscach ich przechowywania, czyli w ramach ekspozycji oraz magazynowania. W zakresie ochrony antykradzieżowej znaczenie ma dobór właściwego, rozbudowanego systemu alarmowego umożliwiającego zbieranie różnych danych, np. dotyczących ruchu, temperatury, zmiany oświetlenia, dźwięku itd.

System alarmowy musi być zaprojektowany i skonfigurowany antysabotażowo oraz wyposażony w inne funkcjonalności, np. bezpośrednie i pośrednie powiadamianie wielu osób. Eksponaty, szczególnie wysokiej wartości, powinny być indywidualnie chronione takimi rozwiązaniami technicznymi, jak nadajniki GPS, beacony, nadajniki radiowe, które szybko wskażą miejsce przemieszczenia obiektu.

Urządzenia muszą być również odporne na czasową lub całkowitą dezaktywację lub zakłócenie ich pracy. Najskuteczniejsze jest zastosowanie wielu urządzeń i różnych technologii, aby w przypadku awarii jednego inne przejęły jego zadania i zapewniły nieprzerwaną ochronę. Zatem zabezpieczenie jest tym skuteczniejsze, im więcej rozwiązań technicznych zastosowano. Każdorazowo należy tak je dobrać, aby wzajemnie wspomogły proces, a nie hamowały go.

W odniesieniu do punktu 2. dotyczącego ochrony ekspozycji zauważam, że coraz więcej rozwiązań oferowanych przez producentów jest dopasowanych do potrzeb placówek muzealnych i, co ważne, doskonale sobie one radzą. Systemy monitoringu wizyjnego i szeroko pojęta analityka zastosowana umiejętnie, we właściwy sposób, nie tylko podniosą poziom bezpieczeństwa, ale także wpłyną na zoptymalizowanie kosztów. Zastosowanie takiego rozwiązania w kilkunastu obiektach w Polsce znacząco wpłynęło na poziom ochrony ekspozycji i pozwoliło na redukcję mniej efektywnych rozwiązań fizycznych.

Kluczowym zagadnieniem staje się projekt systemu dozoru wizyjnego i właściwy dobór odpowiednich kamer. Co to oznacza?
Większość obiektów, oprócz wystaw i ekspozycji stałych (gdzie kamery CCTV są zainstalowane na stałe), organizuje wystawy czasowe. Oznacza to, że zmienia się ustawienie ścian i wygrodzeń, aby powstał właściwy ciąg wystawowy zgodnie z przepisami ppoż. dotyczącymi np. jego szerokości, oznakowania itd. Ten obszar również należy właściwie zabezpieczyć. W tym miejscu pojawia się aspekt monitoringu „mobilnego”, przy czym mobilność oznacza właściwy model budowy sieci strukturalnej, aby bez względu na ustawienie ścian mobilnych, wygrodzeń i eksponatów można było swobodnie podłączyć urządzenia monitorujące. Przekłada się to na odpowiednio zaprojektowaną liczbę gniazd i przenośnych punków montażowych. Obecnie doskonale funkcjonuje kilka takich obiektów.

W wielu muzeach i galeriach zadania ochrony są wykonywane przez personel stacjonarny. Na podstawie własnych doświadczeń mogę stwierdzić, iż rozwiązania sprzętowe, zwłaszcza kamery wyposażone w odpowiednio dobraną i skonfigurowaną analitykę, wykonują je lepiej. Mają znacznie większe pole obserwacji i analitykę, która szczególnie się sprawdza przy dużych grupach zwiedzających. Oczywiście eksponaty muszą być zabezpieczone nie tylko systemem monitoringu wizyjnego, ale także systemem alarmowym i technologią RFID, GPS oraz rozwiązaniami mechanicznymi, takimi jak gabloty, szyby, wygrodzenia, zabezpieczenia w postaci linek itp. Istotne jest, aby każdorazowo dobrać rozwiązania przystosowane do konkretnych potrzeb.

Podstawowa ochrona obiektu (punkt 3) to oczywiście wyposażenie wynikające z przepisów prawa budowlanego, ochrony obiektów użyteczności publicznej itd. Oprócz funkcjonalności podstawowych systemów dozorowych, SSP czy DSO należy zwrócić uwagę na możliwość wykorzystania np. dodatkowych czujek, specjalnych systemów gaszenia itp. Trzeba pamiętać, aby system był zdywersyfikowany w najbardziej narażonych obszarach, dobrze i szybko się komunikował, miał możliwość współpracy i implementacji do systemów BMS i SMS.

Oddzielnym rozwiązaniem pozostaje system kontroli dostępu w muzeach. Możliwość zarządzania ruchem, sterowanie nim oraz właściwe zdefiniowanie praw dostępu w znacznym stopniu chroni zarówno muzealia, jak i całą przestrzeń podlegającą ochronie.
W punkcie 4 pod pojęciem „inne rozwiązania” kryją się przede wszystkim procedury oraz profesjonalne i systematyczne szkolenia. Przy mnogości dostępnych na rynku rozwiązań szkolenia na nieodpowiednim poziomie merytorycznym, stosowanie przestarzałych procedur, a nawet ich brak, stają się największym zagrożeniem dla tego typu obiektów. Niestety audyty bezpieczeństwa przeprowadzone przez Najwyższą Izbę Kontroli i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wykazały wiele zaniedbań wynikających z braku zarówno odpowiednich funduszy, jak i wiedzy oraz właściwego zarządzania.

Z mojej praktyki na proces zabezpieczenia obiektu muzealnego i eksponatów składają się:

• audyt proceduralny/techniczny,
• projekt,
• optymalizacja,
• realizacja,
• wdrożenia,
• stały schemat przeglądów oraz szkolenia i systematyczne ćwiczenia.

Taki model security pozwala właściwie chronić dzieła sztuki, często unikatowe, o bezcennej wartości.

Podsumowując, muzea to obiekty o wyjątkowej charakterystyce i pomimo rozwiązań ustawowych pozostają ogromnym obszarem do zagospodarowania zarówno przez producentów techniki, projektantów, jak i menedżerów security.

Hubert Żak Ekspert ds. bezpieczeństwa i techniki zabezpieczeń, menedżer projektów. Wieloletni pracownik służb, od kilkunastu lat związany z bezpieczeństwem biznesu, szczególnie z zarządzaniem kryzysowym, prewencją, zapobieganiem zagrożeniom i bezpieczeństwem publicznym. Współpracuje z korporacjami międzynarodowymi i instytucjami rządowymi, gdzie odpowiada za nowe rozwiązania w systemach bezpieczeństwa oraz specjalistyczne szkolenia.