Co łączy paliwo i dane? Pozornie niewiele, ale faktycznie jedno i drugie stanowi napęd rozwoju gospodarczego i technologicznego kraju. Ich wykorzystanie może mieć ogromny wpływ na bezpieczeństwo. Z wartości danych jako współczesnego paliwa doskonale zdają sobie sprawę przestępcy, stąd powszechne zjawisko cyberataków, fałszerstw i kradzieży tożsamości. Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, jakim narodowym skarbem jest Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych. To miejsce o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństwa kraju. Mieliśmy rzadką okazję, by je zobaczyć od środka.  

Jan T. Grusznic, a&s Polska

Na całym świecie działa tylko kilkadziesiąt zakładów zajmujących się security printingiem, w Unii Europejskiej – zaledwie kilkanaście. Wysoki koszt wejścia powoduje, że na rynku bardzo rzadko pojawiają się nowi gracze. Proces produkcji w zależności od przyjętego rozwiązania, poziomu oraz stopnia skomplikowania zabezpieczeń jest długotrwały i obejmuje nawet kilkanaście etapów. PWPW dysponuje zaawansowanym parkiem maszynowym oraz, jako jeden z niewielu podmiotów na świecie, jest w stanie przeprowadzić cały proces produkcyjny w jednym miejscu – od zaproponowania zabezpieczeń oraz przygotowania projektu graficznego, przez produkcję (począwszy od wytworzenia podłoża po zadruk poligraficzny oraz personalizację), po zaprojektowanie, wdrożenie i utrzymanie systemów IT. Dzięki temu Wytwórnia jest elastyczna, jeśli chodzi o dobór technologii produkcji dostosowanych do wymagań klientów. A tych ma naprawdę wielu. Produkty PWPW trafiają do instytucji w ponad 70 krajach na świecie. Z usług polskiego zakładu korzystają firmy i obywatele wielu państw – od Europy, przez kraje Ameryki i Azji, po Afrykę.

Głównym obszarem działalności spółki jest produkcja banknotów, paszportów, dowodów osobistych, dokumentów komunikacyjnych i innych wysoko zabezpieczonych druków. PWPW jako jedyna umożliwia weryfikację tożsamości przy użyciu e-dowodu dzięki opracowanej przez wewnętrzny zespół aplikacji eDO App, zapewniającej pełne zdalne wykorzystanie warstwy elektronicznej dowodu osobistego.

W Wytwórni ponadprzeciętnie rozwinięty jest dział kontroli jakościowej i ilościowej, który sprawuje nieprzerwany dozór nad bezpieczeństwem procesu i jego dokumentowaniem. W niektórych wypadkach konieczne jest ręczne liczenie półproduktów, w innych dopuszczalne jest wsparcie za pomocą liczenia maszynowego. Co ciekawe, wysoka jakość w produkcji liczy się również podczas utylizacji. Niszczenie banknotów jest znacznie bardziej skomplikowane niż typowe niszczenie dokumentów. Kluczowe jest tu bezpieczeństwo, które nie pozwala na nieautoryzowany dostęp, a rozmiar rozdrobnienia na tyle wysoki, by odtworzenie banknotów było niemożliwie (co spełnia też wymagania stawiane przez bank centralny).

Największym atutem spółki są jej pracownicy – wykwalifikowani specjaliści w swoich dziedzinach. PWPW zatrudnia ponad 2 tysiące osób, z których wiele może pochwalić się długim stażem, wynoszącym średnio 15 lat. Często są to osoby z rodzin o wielopokoleniowej tradycji, gdzie zarówno dziadkowie, jak i rodzice byli lub nadal są związani z Wytwórnią.

W PWPW tradycja łączy się z nowoczesnością – dobra szkoła rytowników, którzy pierwsze ryty tworzą w mydle lub gipsie, łączy się z technologią komputerową. Innowacyjność i kreatywność pracowników opiera się na badaniach naukowych oraz doświadczeniach. Stale analizują i wdrażają nowe pomysły, by wyprzedzać zmiany zachodzące w otoczeniu, dzięki temu w wielu aspektach Wytwórnia jest prekursorem na skalę światową. Przykładem może być walor testowy Coral z unikalnym zabezpieczeniem TOE (Transmission Optical Element) – elementem wydrukowanym w okienku, który zawiera ukryty obraz aktywowany światłem laserowym.

Odpowiednie procedury bezpieczeństwa, których gros dotyczy kontroli jakości w poszczególnych fazach wytwarzania, oraz wieloletnie doświadczenie w zabezpieczaniu druków gwarantują najwyższej jakości produkcję. PWPW posiada liczne certyfikaty, a dzięki temu spełnia wyśrubowane normy bezpieczeństwa, w tym certyfikat INTERGRAF (ISO 14298¹) – dokument kluczowy dla producentów druków zabezpieczonych.

Ponadto posiada certyfikat CWA 153742² dla obszaru produkcji papieru zabezpieczonego. Przyczyniły się do tego zrównoważona i odpowiednio prowadzona polityka bezpieczeństwa dotycząca zarówno procesów wytwórczych, jak i bezpieczeństwa fizycznego. Audyt INTERGRAF stanowi duże wyzwanie organizacyjne i logistyczne. Audytorzy z uwagą przyglądają się procesom produkcyjnym, analizują dokumentację i weryfikują zapisy w elektronicznych systemach zabezpieczeń.

Dbałość o pracownika jest bardzo ważnym elementem całego procesu bezpieczeństwa. Każda z zatrudnionych osób przechodzi rygorystyczny screening powtarzany cyklicznie. PWPW ma własnych pracowników ochrony oraz utrzymania czystości. Firmy zewnętrzne i pracujące w nich osoby przechodzą drobiazgowy, wieloetapowy proces weryfikacji. Na terenie PWPW utrzymywany jest bezwzględny zakaz posiadania urządzeń umożliwiających rejestrację obrazu i dźwięku. Pracownicy przed wejściem do stref produkcyjnych zostawiają swoje telefony, zegarki i inne urządzenia w specjalnie przeznaczonych do tego skrytkach. Dostęp do stref produkcyjnych i wyjście z nich są chronione za pomocą systemów śluz wyposażonych w systemy biometryczne oraz weryfikacji liczby osób. Śluzy są połączone w specjalnie do tego celu zaprojektowany układ twardego Anti-Pass-Back (APB), który uniemożliwia ponowne wejście do strefy lub wyjście z niej. APB dotyczy zarówno pracowników, jak i gości. W przypadku gości identyfikatory są specjalnie zaprogramowane, by wejście do strefy było możliwe tylko przez osobę uprawnioną wg zasady 4 oczu. Stworzenie stref APB i wdrożenie w tak skomplikowanym układzie budynków zajęło zespołowi ponad rok (z uwzględnieniem zmian procedur, czasu na zmianę przyzwyczajeń pracowników i modyfikację systemu wymagającą uwzględnienia wyjątków). Na kompromisy nie było miejsca.

Identyfikatory SKD zostały wyprodukowane przez PWPW. Mają one podobne zabezpieczenia do tych, które wdrożono w polskich dowodach osobistych. Klucze niezbędne do szyfrowanej komunikacji w ramach systemów zabezpieczeń technicznych zostały opracowane i wprowadzone przez dział bezpieczeństwa Wytwórni, co pozwoliło na zmniejszenie poziomu ryzyka związanego ze skompromitowaniem posiadanych zabezpieczeń. Obok SKD w ramach systemu dozoru wizyjnego każdy etap procesu monitoruje przeszło 1700 kamer w odseparowanej sieci informatycznej.

Wyzwaniem utrzymania bezpieczeństwa na zunifikowanym poziomie jest rozproszona lokalizacja. Cała instytucja PWPW to kilka lokalizacji na terenie Warszawy: różne typy budynków, inne otoczenie, odmienne procesy są wyzwaniem dla standaryzacji. Ponadto historyczna lokalizacja przy ul. Sanguszki również stanowi pewne utrudnienie. To de facto kompleks budynków, które nie posiadają jednorodnego planu połączeń komunikacyjnych, co w efekcie wymusza wielokrotne przemieszczanie się klatkami schodowymi i zmiany kondygnacji. Te w budynkach są oznaczane względem poziomu „zero Wisły”, stosowanego w wielu opracowaniach geodezyjnych, architektonicznych, geotechnicznych i geologiczno-inżynierskich w Warszawie i okolicach, a to nieco dezorientuje gości. Budynek wzniesiony w latach 1927–29 był najbardziej na północ wysuniętą powstańczą redutą na Starym Mieście, a jej załoga przez cztery tygodnie toczyła zacięte boje o utrzymanie kompleksu. Objęcie opieką konserwatora zabytków znacząco utrudnia utrzymanie właściwego poziomu zabezpieczenia technicznego, ale jak widać nie uniemożliwia.

Wszelkie zmiany, zwłaszcza na zewnątrz kompleksu, wymagają skrupulatnych projektów i uzgodnień. Jest to również wyzwanie dla ciągle rozwijającej się PWPW. Nowe maszyny muszą być niekonwencjonalnie wprowadzane do budynku za pomocą specjalnie na tę okazję przygotowanych otworów w dachu lub elewacji, dlatego często bardziej opłacalnym i niekiedy szybszym procesem jest modernizacja posiadanych maszyn. W przypadku urządzeń do produkcji papieru, które mogą zajmować aż 4 kondygnacje, jest to jedyne rozwiązanie. Dzisiaj obok nowych maszyn przeznaczonych dla poligrafii, pracują urządzenia liczące sobie nawet 50 lat. Każde z nich jest przeznaczone do innego procesu. Dbałość o ciągły rozwój pomimo ograniczeń spowodował, że Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych jest obecnie zaawansowanym technologicznie zakładem, który do produkcji banknotów i papierów wartościowych wykorzystuje profesjonalne i nowoczesne metody druku i zabezpieczeń. Świadczy o tym m.in. akredytacja przyznana PWPW, która potwierdza gotowość wytwórni do produkcji banknotów euro dla Unii Europejskiej.

W zeszłym roku PWPW SA podpisała z TZF Polfa SA umowę o wartości 143 mln zł na zakup ponad 17-hektarowej działki na warszawskim Tarchominie. Transakcja ta wg Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zapoczątkowała budowę nowej narodowej drukarni polskich banknotów i polskiej papierni, zakładu wytwarzającego papier zabezpieczony, która ma być odpowiedzią na rosnące koszty produkcji związane z obecną lokalizacją Wytwórni oraz poważne utrudnienia logistyczne.

Wybór rozwiązań systemów kontroli dostępu i telewizji dozorowej stanowił duże wyzwanie dla działu bezpieczeństwa Wytwórni. Z uwagi na niewielką liczbę obiektów, na których można było się wzorować, koncepcja zabezpieczenia była tworzona od podstaw. Impulsem do zmiany było przejęcie istniejącego SKD przez innego producenta i zakończenie wsparcia dla tej linii produktowej. Wymagania z zakresu ISO 14298 i CWA 15374 narzucały określone wymagania w zakresie dostawców systemów. Wytwórnia postawiła na rozwiązania produkowane na terenie Unii Europejskiej i w USA po wcześniejszym zapoznaniu się z procesem produkcyjnym, listy dostawców podzespołów, jak również w czasie rozmów z użytkownikami systemów podczas wizyt referencyjnych. PWPW stoi w tej chwili przed wyborem unifikującym system sygnalizacji włamania i napadu, który obecnie posiada przeszło 10 000 elementów.

Wszelkie zmiany, zwłaszcza na zewnątrz kompleksu, wymagają skrupulatnych projektów i uzgodnień. Jest to również wyzwanie dla ciągle rozwijającej się PWPW. Nowe maszyny muszą być niekonwencjonalnie wprowadzane do budynku za pomocą specjalnie na tę okazję przygotowanych otworów w dachu lub elewacji, dlatego często bardziej opłacalnym i niekiedy szybszym procesem jest modernizacja posiadanych maszyn. W przypadku urządzeń do produkcji papieru, które mogą zajmować aż 4 kondygnacje, jest to jedyne rozwiązanie. Dzisiaj obok nowych maszyn przeznaczonych dla poligrafii, pracują urządzenia liczące sobie nawet 50 lat. Każde z nich jest przeznaczone do innego procesu. Dbałość o ciągły rozwój pomimo ograniczeń spowodował, że Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych jest obecnie zaawansowanym technologicznie zakładem, który do produkcji banknotów i papierów wartościowych wykorzystuje profesjonalne i nowoczesne metody druku i zabezpieczeń. Świadczy o tym m.in. akredytacja przyznana PWPW, która potwierdza gotowość wytwórni do produkcji banknotów euro dla Unii Europejskiej.

Od dekady PWPW doskonale radzi sobie na rynkach zagranicznych. Produkty zdobywają kolejne nagrody w obszarze security printing (w tym za kolekcjonerski banknot 20-złotowy poświęcony Mikołajowi Kopernikowi i wyemitowany z okazji 550. rocznicy jego urodzin i 480. rocznicy śmierci czy wyemitowany przez NBP banknot kolekcjonerski z wizerunkiem prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który został uznany za najlepszy banknot kolekcjonerski roku 2021). Banknoty, które wyprodukowano w Warszawie, noszą w swoich portfelach mieszkańcy m.in. Gwatemali, Paragwaju, Hondurasu czy Gruzji. Obywatele Armenii od kilku lat posługują się paszportami biometrycznymi i elektronicznymi dowodami osobistymi dostarczonymi im przez PWPW. Od marca 2024 r. także do obywateli Islandii trafia nowy dowód osobisty wyprodukowany również w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, która już dostarcza do tego kraju paszporty. Większość państw nie drukuje bowiem banknotów u siebie. Ze względu na koszty i wysokie zabezpieczenia przed ich podrabianiem, zleca produkcję za granicę, m.in. do PWPW.  ⦁

Foto: Rafał Jaworski / PWPW

1. Certyfikat ISO 14298 jest przeznaczony dla producentów druków wartościowych chronionych przed fałszowaniem, takich jak banknoty, dowody osobiste, paszporty, prawa jazdy, znaczki pocztowe i skarbowe, dyplomy, i dotyczy zarządzania procesami produkcji tych wyjątkowych produktów. ↩︎
2. Certyfikat CWA 15374 opisuje system zarządzania bezpieczeństwem dla dostawców producentów druków wartościowych, czyli m.in. producentów papieru zabezpieczonego, specjalistycznych farb, atramentu, płyt laminujących, gilotyn, folii zabezpieczających, oprogramowania do projektowania zabezpieczeń, substratów, pigmentów czy powłok. ↩︎