mgr inż. Edward Skiepko

Obiekty produkcyjno-magazynowe muszą spełniać określone wymagania w zakresie trwałości i wytrzymałości w warunkach pożaru. Przepisy techniczno–budowlane dopuszczają zastosowanie urządzeń ppoż., dzięki którym można złagodzić wymagania budowlane.

W pierwszej części artykułu („a&s Polska” 5/2017) zostały opisane dwie podstawowe instalacje stosowane w budynkach wielkokubaturowych: tryskaczowa i oddymiająca. W tej części zaprezentujemy kolejne istotne elementy ppoż.

Współpraca instalacji przeciwpożarowych
Wszystkie urządzenia przeciwpożarowe zainstalowane w obiekcie powinny współpracować na podstawie tzw. scenariusza pożarowego. Określa on, jak i kiedy poszczególne urządzenia mają działać. Taki scenariusz powinien zostać opracowany przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Jego realizacja stanowi podstawę do prawidłowego zaprojektowania i działania urządzeń.

Instalacja zamknięć ppoż.
Instalacja zamknięć przeciwpożarowych zawiera czujkę pożarową umieszczoną w nadzorowanym pomieszczeniu, powierzchnia nadzorowana bezpośrednio przed drzwiami pożarowymi może mieć ok. 100 m2. Zadeklarowany w systemie zmienny próg alarmowania czujki umożliwia reagowanie na cząsteczki dymu przy jego ok. 3-proc. zawartości. Drzwi pożarowe zamykają się automatycznie w momencie otrzymania przez centralkę sygnału z czujki pożarowej. Zamknięcie drzwi następuje w wyniku zwolnienia elektromagnetycznych chwytaków drzwiowych (rys. 1, rys. 2).

W przypadku drzwi dwuskrzydłowych w celu zapewnienia odpowiedniej kolejności ich zamykania się stosowane są specjalne mechaniczne lub elektroniczne regulatory kolejności zamykania.

Ppoż. wyłącznik prądu
Konieczność stosowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu (PWP) odcinającego dopływ prądu do wszystkich obwodów – z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru – dotyczy stref pożarowych o kubaturze przekraczającej 1000 m3 lub zawierających strefy zagrożone wybuchem. Nie został szczegółowo określony typ aparatu, który pełniłby tę funkcję. Często na łamach czasopism branżowych rozważa się słuszność stosowania określenia „wyłącznik” czy „rozłącznik”. W praktyce nie ma to znaczenia – jest to nazwa własna aparatu odcinającego dopływ prądu, używanego przez straż pożarną świadomie przed rozpoczęciem akcji ratowniczo-gaśniczej.

Wymaga natomiast rozważenia, ze względu na miejsce usytuowania PWP (złącze lub wejście instalacji do budynku), czy powinien to być oddzielny aparat służący wyłącznie jako PWP, a nie jak dotychczas wykorzystywane wyłączniki pełniące inne funkcje, w tym m.in. selektywności zabezpieczeń, mocy rozruchowych itp. Przeciwpożarowy wyłącznik prądu powinien być umieszczany w pobliżu głównego wejścia do obiektu lub złącza instalacji elektrycznej i odpowiednio oznakowany. Z punktu widzenia stosowania PWP wejście należy rozumieć raczej jako wejście instalacji do budynku, a nie wejście fizyczne (rys. 3).

Często w skład PWP oprócz aparatu rozłączającego wchodzi również przycisk sterujący. Powinien on być umieszczony w miejscu dostępnym dla ekip ratowniczych, a jednocześnie zabezpieczony przed użyciem w innym celu przez osoby postronne. Istotne jest również, że odcięcie dopływu prądu wyłącznikiem ppoż. nie może powodować samoczynnego załączenia innego źródła energii elektrycznej, w tym zespołu prądotwórczego, z wyjątkiem źródła zasilającego oświetlenie awaryjne.

Jeżeli obwody mają pozostać pod napięciem po wyłączeniu prądu wyłącznikiem przeciwpożarowym, należy zastosować środki bezpieczeństwa, takie jak kable odporne na działanie wysokiej temperatury i wody, obudowanie kabli ogniochronnym kanałem kablowym lub poprowadzenie ich trasami wydzielonymi pożarowo, np. w szachtach kablowych. Można też zastosować odłączenie napięcia po wykonaniu przez dane urządzenie swojego zadania.

Sposoby odłączania prądu w przypadku pożaru
Metoda wzrostowa polega na zastosowaniu elektromagnetycznych wyzwalaczy napięciowych wzrostowych, nazywanych żargonowo cewkami wybijakowymi. Powszechnie stosuje się prosty obwód sterowniczy z zestykiem zwiernym łącznika sterującego, który załącza wyzwalacz napięciowy wzrostowy wyłącznika. Jednak w razie przerwania obwodu sterowniczego (wskutek niedbałego wykonania połączeń, zanieczyszczenia styków, uszkodzenia przewodów podczas robót budowlanych itp.) układ będzie niesprawny, a nie zostanie to zauważone. Strażacy po pobudzeniu łącznika sterującego przystąpią do akcji gaśniczej, nie wiedząc, że wyłączenie nie nastąpiło. Może dojść do porażenia prądem członków ekip ratowniczych.

Rozwiązaniem jest układ z sygnalizacją wyłączenia lub sygnalizujący brak napięcia na cewce wybijakowej, można też rozważyć zastosowanie monitorowania napięcia w systemie SSP.

Metoda zanikowa polega na zastosowaniu elektromagnetycznych wyzwalaczy zanikowych. Stosuje się łącznik sterujący z zestykiem rozwiernym i wyzwalacz zanikowy w wyłączniku głównym. To metoda znacznie bardziej niezawodna niż poprzednia, rzadko stosowana – krótkotrwały zanik lub głęboki zapad napięcia powodują zbędne zadziałanie i przerwę w zasilaniu. Konieczne jest ponowne ręczne włączenie zasilania przez obsługę. W obiekcie bez stałej obsługi może dochodzić do długotrwałych przerw w funkcjonowaniu. Nie ma tego problemu, gdy sterowanie jest zasilane prądem stałym z lokalnej baterii akumulatorów albo lokalnego zasilacza.

Zagrożeniem dla metody zanikowej jest wystąpienie zwarcia w obwodzie sterowania, które eliminuje funkcję bezpieczeństwa.

Oświetlenie awaryjne
Budynek, w którym zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie dla środowiska, a także znaczne straty materialne, należy zasilać z co najmniej dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażyć w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne) (rys. 4).

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy stosować m.in. w pomieszczeniach o powierzchni netto powyżej 2000 m2 w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego, a także w budynkach produkcyjnych i magazynowych oraz na drogach ewakuacyjnych z tych pomieszczeń. Powinno ono działać przez co najmniej 1 godzinę od zaniku oświetlenia podstawowego.

W pomieszczeniu, które jest użytkowane po wyłączeniu oświetlenia podstawowego, należy stosować oświetlenie dodatkowe zasilane napięciem nieprzekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale. Służy ono do uwidocznienia przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania, a także do podświetlania znaków ewakuacji.
Oświetlenie awaryjne należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie.

W przypadku dróg ewakuacyjnych o szerokości do 2 m średnie natężenie oświetlenia na podłożu wzdłuż środkowej linii tej drogi powinno być nie mniejsze niż 1 lx. Natomiast na centralnym pasie drogi, obejmującym co najmniej połowę jej szerokości, natężenie oświetlenia powinno wynosić co najmniej 0,5 lx (rys. 5).

W obrębie pustego pola strefy otwartej, wyodrębnionego przez wyłączenie z tej strefy obwodowego pasa o szerokości 0,5 m, natężenie oświetlenia nie powinno być mniejsze niż 0,5 lx na poziomie podłogi (rys. 6).

Z pozostałych wymagań oświetleniowych należy wymienić następujące:

• stosunek maksymalnego do minimalnego natężenia oświetlenia w strefie otwartej nie powinien być większy niż 40 : 1;
• olśnienie przeszkadzające powinno być utrzymywane na niskim poziomie przez ograniczanie wartości światłości opraw w polu widzenia. Wartość światłości w obrębie strefy wyznaczonej kątami od 60° do 90° (liczonymi od pionu) zależy od wysokości zawieszenia oprawy nad poziomem podłogi, np. dla wysokości poniżej 2,5 m wynosi 500 cd;
• w celu rozpoznawania barw bezpieczeństwa minimalna wartość wskaźnika oddawania barw (Ra) dla źródeł światła powinna wynosić 40.

Oświetlenie awaryjne należy umieszczać:

• przy każdych drzwiach wyjściowych przeznaczonych do wyjścia ewakuacyjnego,
• w pobliżu schodów, tak aby każdy stopień był oświetlony bezpośrednio,
• w pobliżu każdej zmiany poziomu,
• przy znakach bezpieczeństwa oświetlonych zewnętrznie,
• przy każdej zmianie kierunku,
• przy każdym skrzyżowaniu korytarzy,
• w pobliżu każdego końcowego wyjścia i na zewnątrz budynku do miejsca bezpiecznego – w tym i na zewnątrz,
• w pobliżu każdego punktu medycznego i apteczki, tak aby wartość pionowego natężenia na tym elemencie wynosiła 5 lx,
• w pobliżu każdego punktu instalacji sprzętu ppoż. i alarmowego, aby wartość natężenia oświetlenia 5lx wynosiła na tym elemencie,
• w pobliżu sprzętu ewakuacyjnego dla osób niepełnosprawnych,
• w pobliżu miejsc bezpiecznych dla osób niepełnosprawnych, w tym punktów alarmowych w toaletach dla osób niepełnosprawnych.

Literatura
[1] Rozp. Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.) 
[2] Rozp. MSWiA z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 109, poz. 719)
[3] PN-B-02877-4 – Instalacje grawitacyjne do odprowadzania dymu i ciepła
[4] Dokumentacja techniczno-ruchowa zasilacza ZUP Merawex 
[5] Skiepko E.: Instalacje przeciwpożarowe DW. MEDIUM 2010 r.
[6] Skiepko E.: Instalacje oddymiania grawitacyjnego – poradnik projektanta, instalatora użytkownika. Wydanie D+H, Wrocław 2014
[7] PN EN 1838:202013:11E Zastosowanie oświetlenia. Oświetlenie awaryjne
[8] PN EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego

mgr inż. Edward Skiepko
Rzeczoznawca ds. zabezpieczeń ppoż., rzeczoznawca NOT.
Zajmuje się tematyką związaną z wymaganiami ochrony ppoż. oraz analizą zagrożeń wynikających z użytkowania urządzeń i instalacji elektrycznych.