Bezpieczeństwo wymaga czujności

Współczesne zagrożenia nie epatują bronią, nie wjeżdżają czołgami. Udają incydenty, niegroźne usterki, przypadki – aż wreszcie w najmniej oczekiwanym momencie uderzają z pełną siłą. Polska, znajdująca się na styku kluczowych szlaków geopolitycznych, stała się obiektem rosnącej presji – od cyberataków po działania hybrydowe.

W odpowiedzi na te wyzwania wprowadzono system stopni alarmowych określonych w Ustawie o działaniach antyterrorystycznych z 10 czerwca 2016 r. (Dz.U. 2016 poz. 904), które mają mobilizować służby i administrację do wzmożonej czujności. To zrozumiałe, że rośnie znaczenie ochrony perymetrycznej – systemów zabezpieczeń stosowanych na obwodzie chronionych obiektów – która w dynamicznej sytuacji zagrożeń musi ściśle współdziałać z pozostałymi systemami.

Ochrona perymetryczna a stopnie alarmowe

Ochrona perymetryczna to zespół środków ochrony fizycznej stosowanych na granicy (obwodzie) chronionego terenu lub obiektu. Obejmuje m.in. ogrodzenia, bariery, czujniki ruchu, kamery dozoru wizyjnego i systemy detekcji wtargnięć. Jej zadaniem jest odstraszanie intruzów, wczesne wykrywanie próby wtargnięcia i uniemożliwienie intruzowi dotarcia do chronionych zasobów albo choć opóźnienie jego działania, by ochrona zdążyła przybyć z odsieczą. Sprawna ochrona perymetryczna jest pierwszą linią obrony przed atakiem fizycznym lub sabotażem.

Zgodnie z polskim prawem w naszym kraju obowiązują cztery stopnie alarmowe: ALFA, BRAVO, CHARLIE i DELTA (oraz analogiczne cztery stopnie CRP dotyczące cyberprzestrzeni). Każdy z tych alarmów może zostać wprowadzany w części kraju lub na całym terytorium. Może też dotyczyć konkretnych obiektów infrastruktury krytycznej w drodze zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (lub w pilnych przypadkach – Ministra Spraw Wewnętrznych). Każdy kolejny stopień oznacza wyższy poziom zagrożenia terrorystycznego lub sabotażowego i wiąże się z rozszerzeniem wachlarza przedsięwzięć ochronnych, także w obszarze ochrony fizycznej obiektów.

Stopień ALFA (najniższy) ma charakter ogólnego ostrzeżenia – jest wprowadzany, gdy pojawiają się niepokojące sygnały o możliwości wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym, gdy brak konkretnych informacji o celach ataku. Jego ogłoszenie obliguje administrację i służby do wzmożonej czujności, m.in. poprzez kontrolę obiektów użyteczności publicznej, monitoring miejsc zgromadzeń oraz gotowość personelu do działań ochronnych. Na terenie chronionych obiektów zwiększa się częstotliwość patroli i kontroli pojazdów oraz osób, sprawdzane są systemy alarmowe i monitoring wizyjny. W praktyce ALFA ma utrzymywać służby w stanie gotowości przez czas nieograniczony – tak, by mogły natychmiast reagować na ewentualną eskalację zagrożenia.

Stopień BRAVO jest ogłaszany, gdy pojawiają się bardziej konkretne przesłanki zagrożenia terrorystycznego lub sabotażowego – np. zwiększone i przewidywalne ryzyko ataku, choć bez zidentyfikowanego celu. Ogłoszenie stopnia BRAVO oznacza wzmocnienie środków ochrony perymetrycznej, zwiększenie liczby posterunków i patroli przy obiektach wrażliwych, dodatkowe kontrole pojazdów, osób i budynków w rejonach zagrożonych. Następuje także podniesienie zabezpieczeń obiektów kluczowych, takich jak choćby ograniczenie dostępu osób postronnych do budynków publicznych, wzmacniana jest ochrona transportu publicznego i infrastruktury komunikacyjnej. Z perspektywy ochrony perymetrycznej stopień BRAVO oznacza uruchomienie rezerw personalnych niezbędnych do wsparcia ochrony obwodowej obiektów oraz intensywniejsze monitorowanie stref wokół nich.

Stopień CHARLIE jest trzecim poziomem alarmowym, ogłaszanym, gdy doszło do konkretnego zdarzenia (ataku terrorystycznego lub sabotażu), bądź uzyskano wiarygodne informacje o przygotowaniach do takich działań. CHARLIE wprowadza całodobowe dyżury ważnych instytucji, ogranicza dostęp do niektórych budynków użyteczności publicznej, powoduje jeszcze częstsze i bardziej skrupulatne kontrolowanie osób i pojazdów przy wjazdach na teren obiektów, a także zamknięcie stref obecnych w pobliżu granic obiektów, mowa np. o zakazie parkowania w pobliżu chronionych budynków. W razie potrzeby wydawana jest broń i sprzęt ochronny dodatkowym siłom, a miejsca dotąd nieobjęte nadzorem są włączane pod ciągłą obserwację. To znaczy, że np. obiekt infrastruktury krytycznej po ogłoszeniu alarmu CHARLIE może zostać otoczony dodatkowymi posterunkami na całym obwodzie, z kontrolą każdego pojazdu i osoby wchodzącej.

Stopień DELTA (najwyższy) ogłaszany jest w sytuacji bezpośredniego zagrożenia lub po ataku terrorystycznym. Oprócz pełnego zakresu działań wynikających z zasad obowiązywania niższych stopni alarmowych DELTA wprowadza pełną mobilizację, m.in. możliwość zamknięcia dróg i wprowadzenia ograniczeń komunikacyjnych w rejonie zagrożonym, dokładną identyfikację i ewakuację pojazdów z otoczenia obiektów, kontrolę absolutnie wszystkich osób i pakunków wnoszonych na teren chroniony, częste kontrole zewnętrzne i patrolowanie parkingów. Celem wprowadzenia stopnia DELGA jest uniemożliwienie kolejnego ataku. Ochrona perymetryczna jest wówczas zaangażowana na sto procent swoich możliwości, a dostęp na teren obiektu chronionego jest drastycznie ograniczony.

Lepiej zapobiegać

W pierwszych miesiącach 2022 r., w związku z narastającym napięciem wokół Ukrainy, kilkukrotnie ogłaszano ALFA-CRP w całej Polsce. Bezpośrednio przed inwazją Rosji na Ukrainę, 21 lutego 2022 r., podniesiono alarm cybernetyczny do stopnia CHARLIE-CRP na terenie całego kraju, a następnie (po wybuchu wojny i masowym napływie uchodźców) wprowadzono drugi stopień BRAVO w województwach przygranicznych (lubelskim i podkarpackim) oraz wkrótce potem BRAVO w całej Polsce. Od tego momentu przez w latach 2022–2023 przez większość miesięcy obowiązywał co najmniej stopień ALFA lub BRAVO, a dla cyberprzestrzeni często BRAVO-CRP. W połowie 2024 r. rząd przedłużył obowiązywanie BRAVO oraz BRAVO-CRP na obszarze całego kraju (oraz dodatkowo BRAVO dla polskiej infrastruktury energetycznej za granicą) – z zamiarem utrzymania ich do końca sierpnia 2024 r.

Wobec utrzymywania się zagrożeń hybrydowych ze strony Rosji i Białorusi alarmy te były ponownie przedłużane. Najnowszą decyzją obowiązywać będą do maja 2025 r. To skutek charakteru zagrożeń i tego, że przynajmniej na razie, nie ma mowy o ich wygaśnięciu. Przedłużenie obowiązywania tych stopni wymaga permanentnego utrzymania wzmocnionej ochrony perymetrycznej wielu obiektów strategicznych, wzmocnienia ochrony lotnisk i dworców kolejowych, uszczelnienia granic (również w odpowiedzi na kryzys migracyjny na granicy z Białorusią w 2021 r.), ale też wzmocnienie ochrony elektrowni i magazynów paliw po agresji Rosji na Ukrainę (w obawie przed dywersją).

Konieczność bezproblemowego przejścia od sytuacji, w której zagrożeń brak, do stanu alarmowego (ALFA/BRAVO/CHARLIE) powoduje, że infrastruktura krytyczna musi być tak chroniona, by być odporna na pojawiające się incydenty i dostosowana do wprowadzenia kolejnych stopni alarmowych. Począwszy od stopnia ALFA, czysto prewencyjnego aż po stopień DELTA, wymagający pełnej mobilizacji sił ochrony.

Incydenty w Polsce

Polska w ostatnich latach doświadczyła rosnącej liczby incydentów sabotażowych i ataków cyfrowych wymierzonych w strategiczne obiekty przemysłowe oraz infrastrukturę krytyczną. Działania te najczęściej są przypisywane podmiotom powiązanym z Rosją lub Białorusią i wpisują się w szerszą kampanię destabilizacji regionu:

• Sabotaż na kolei (sierpień 2023 r.). W drugiej połowie sierpnia 2023 r. doszło do serii zakłóceń na polskiej kolei wywołanych przez nieuprawnione nadawanie sygnałów stop w systemie radiołączności pociągów. 25 sierpnia nieznani sprawcy nadali przez sieć kolejową sygnał awaryjnego zatrzymania (tzw. radio-stop), co spowodowało unieruchomienie ponad 20 pociągów w okolicach Szczecina.
• Operacja sabotażowa rosyjsko-białoruska (wrzesień 2024 r.). We wrześniu 2024 r. polskie służby ogłosiły neutralizację siatki sabotażystów działających na terenie kraju, kierowanej przez służby Rosji i Białorusi. Wiceminister ds. cyfryzacji Krzysztof Gawkowski poinformował o rozbiciu grupy, której celem było zdestabilizowanie Polski w odwecie za jej wsparcie dla Ukrainy. Sabotażyści działali z terytorium Białorusi, współpracując z rosyjskim wywiadem; infiltrowali instytucje państwowe i spółki z sektora obronnego wykonujące zamówienia wojskowe. Ich zadaniem było wykradanie danych, szantażowanie osób oraz prowadzenie cyberwojny de facto przeciw Polsce. Wcześniej, bo w roku 2023 ABW zatrzymała dziewięciu członków innej siatki szpiegowsko-dywersyjnej działającej na zlecenie Rosji.
• Próby podpaleń i ataki bombowe na infrastrukturę pocztową (2023–2024). Przejawem sabotażu hybrydowego były przesyłki z materiałami zapalającymi wysyłane do instytucji w Polsce i krajach sojuszniczych. Kulminacją tych działań było odkrycie w 2023 r. spisku polegającego na podkładaniu ładunków zapalających do przesyłek kurierskich z zamiarem wywołania pożarów na pokładach samolotów cargo lecących do USA i Kanady. ABW we współpracy z sojusznikami zidentyfikowała osoby zaangażowane w ten plan. W październiku 2023 r. aresztowano cztery osoby podejrzane o udział w międzynarodowej siatce sabotażu wykorzystującej firmy kurierskie. Incydenty z przesyłkami wykazały, że infrastruktura krytyczna to nie tylko obiekty stacjonarne, ale także logistyka i łańcuchy dostaw – lotnicze cargo, centra kurierskie – które również stały się celem kreatywnych form ataku. W odpowiedzi wzmocniono kontrolę bezpieczeństwa przesyłek i monitoring transportów w newralgicznych węzłach.

Wszystkie te przypadki mają wspólny mianownik: są elementem szerszej kampanii wojny hybrydowej prowadzonej przez nieprzyjazne państwa przeciwko Polsce i Zachodowi. Wojna hybrydowa to strategia prowadzenia konfrontacji, która łączy metody konwencjonalne (militarne) z działaniami poniżej progu regularnej wojny – takimi jak cyberataki, sabotaż, dezinformacja, presja ekonomiczna czy prowokacje polityczne. Celem wojny hybrydowej jest osłabienie przeciwnika od wewnątrz i osiągnięcie przewagi bez formalnego wypowiedzenia wojny.

Znaczenie ochrony perymetrycznej

Bezpieczeństwo antyterrorystyczne i ochrona infrastruktury krytycznej w Polsce są uregulowane w kilku kluczowych aktach prawnych. Wśród nich najważniejsze to: ustawa z 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (wprowadzająca m.in. stopnie alarmowe) oraz ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (definiująca infrastrukturę krytyczną i obowiązki jej ochrony, wielokrotnie nowelizowana, m.in. w 2018 r. i 2023 r.). Dodatkowo istnieją akty wykonawcze, np. rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 25 lipca 2016 r. określające szczegółowe przedsięwzięcia w poszczególnych stopniach alarmowych (Dz.U. 2016 poz. 1101) oraz Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej przyjmowany przez rząd.

Infrastruktura krytyczna (IK), zgodnie z definicją w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, to systemy i powiązane obiekty kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i obywateli, których zakłócenie funkcjonowania spowodowałoby poważne konsekwencje (m.in. systemy energetyczne, zaopatrzenia w wodę, łączność, transport, finansowe, ochrony zdrowia itd.). Ustawa ta nakłada na organy administracji różne obowiązki w zakresie ochrony IK, a przede wszystkim zobowiązuje właścicieli i operatorów infrastruktury krytycznej do jej ochrony. Art. 5 ust. 5 tej ustawy stanowi, że „właściciele oraz posiadacze samoistni i zależni obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej mają obowiązek ich ochrony”, w szczególności przez przygotowanie i wdrożenie planów ochrony infrastruktury krytycznej stosownie do potencjalnych zagrożeń. W praktyce każdy operator (np. spółka energetyczna zarządzająca siecią elektroenergetyczną, przedsiębiorstwo wodociągowe, port lotniczy, itd.) identyfikuje swoje obiekty zaliczone do IK i opracowuje Plan Ochrony IK.

Z punktu widzenia ochrony perymetrycznej plany ochrony IK zazwyczaj szczegółowo opisują, jakie środki fizycznej ochrony są zastosowane na obwodzie obiektu i jakie obowiązują procedury dostępu.

Co więcej, ustawa zobowiązuje operatorów do bieżącej współpracy z centrami zarządzania kryzysowego i służbami, np. mają informować o wszelkich poważnych awariach i incydentach bezpieczeństwa, by można było skoordynować reakcję. Tak więc prawo tworzy platformę wymiany informacji między sektorami publicznym a prywatnym w zakresie ochrony IK.

Polska, podobnie jak inne państwa NATO, znalazła się w ostatnich latach w obliczu bezprecedensowej fali zagrożeń hybrydowych. Ataki terrorystyczne, akcje sabotażowe i operacje cybernetyczne – często inspirowane lub bezpośrednio prowadzone przez nieprzyjazne służby – wymusiły rozbudowę krajowego systemu ochrony. Ochrona perymetryczna obiektów, np. infrastruktury krytycznej, stała się nie tylko kwestią ochrony fizycznej, ale także elementem szerszej układanki budowania odporności. Ochrona perymetryczna – od granic państwa po ogrodzenie pojedynczej elektrowni – pozostaje fundamentalną częścią tej odpowiedzi, lecz dopiero w połączeniu z inteligentnymi systemami i solidnymi ramami prawnymi tworzy efektywną tarczę przeciw zagrożeniom XXI wieku. •

Jakub Sobek

Absolwent Politechniki Poznańskiej na Wydziale Robotyki i Automatyki, specjalność Systemy wizyjne i multimedialne. Od 2012 r. trener techniczny systemów wizyjnych IP oraz rozwiązań termowizyjnych. Od 2015 r. pracownik dydaktyczny PISA, a od 2019 r. członek Zarządu PISA. Od 2022 r. współpracuje z firmą RCS Engineering jako Kierownik Wsparcia Technicznego. Autor wielu publikacji w prasie branżowej dotyczących termowizji, systemów perymetrycznych oraz analizy wideo.