Uwaga, stopień!

Tomasz Dacka

W momencie pisania artykułu w Polsce obowiązują dwa stopnie alarmowe: BRAVO oraz CHARLIE-CRP. Różnią się one obszarem obowiązywania i dotyczą różnych aspektów bezpieczeństwa. Co właściwie oznaczają? Jak je odnosić do branży bezpieczeństwa fizycznego? Jakie niosą konsekwencje dla obywateli Rzeczypospolitej Polskiej?

Wprowadzanie stopni alarmowych jest ściśle uregulowane (o czym w następnej części artykułu), a samo ich wprowadzenie nie musi oznaczać jakiegokolwiek ataku na terytorium RP. Zatem nie ma tu powodów do paniki czy podejmowania nadmiernych co do sytuacji działań (np. wypłacanie dużych ilości gotówki, przesadne zakupy). To, jaki stopień został wprowadzony, i dlaczego, można odczytać literalnie z regulacji prawnych. Chociaż konkretna przyczyna wprowadzenia zapewne pozostanie nieznana szerszemu gronu odbiorców, to metodyka wprowadzania stopni jest transparentna, co zdecydowanie odróżnia ją od zalewu dezinformacji mającej na celu wzbudzenie paniki, niepewności i strachu.

Niemniej jednak nadal pojawia się dużo pytań dotyczących stopni. Co oznaczają stopnie CRP i czy są tożsame ze stopniami bez CRP w nazwie? Jakie obowiązki nakładają na obszar bezpieczeństwa? Stopnie alarmowe są nie od dziś i już wcześniej, zazwyczaj przy okazji ważnych wydarzeń politycznych czy społecznych, były komunikowane i wprowadzane. Obecna sytuacja związana z wojną w Ukrainie jest jednak na tyle nadzwyczajna (poza działaniami wojennymi), że wprowadzono stopnie wyższe niż dotychczas (CHARLIE-CRP po raz pierwszy w historii) w tak długiej perspektywie czasowej.

Kto, jak, dlaczego?

Aby zrozumieć istotę wprowadzania stopni alarmowych, należy zajrzeć do litery prawa. Zacznijmy od „fundamentu”, czyli ustawy o ochronie osób i mienia¹, w której w art. 5 określono, co podlega obowiązkowej ochronie, tj. obszary, obiekty, urządzenia i transporty ważne dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa […].

Koncepcję ochrony realizuje się za pomocą planów ochrony, które podlegają obligatoryjnym uzgodnieniom z właściwym terytorialnie komendantem wojewódzkim Policji, a w zakresie zagrożeń o charakterze terrorystycznym, z właściwym terytorialnie dyrektorem delegatury Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (art. 7 ust. 1).

W kontekście omawianego obszaru warto zwrócić szczególną uwagę na konieczność uzgodnień tematyki antyterrorystycznej. Odbywa się to za pomocą załącznika antyterrorystycznego (załącznika do planu ochrony), który jest uzgadniany z delegaturą ABW, i to w nim powinny znaleźć się informacje szczególnie nas interesujące.
Co zatem powinien taki załącznik zawierać? Najlepiej sprawdzić u źródła. Na stronie Biuletynu Informacji Publicznej ABW zamieszczono wytyczne co do zawartości omawianego załącznika.

Można tam wyczytać, że załącznik powinien zawierać m.in. zakres przedsięwzięć wykonywanych w przypadku uruchomienia czterech kolejnych stopni alarmowych (nie dotyczy stopni alarmowych CRP) przewidzianych ustawą antyterrorystyczną, na obszarze administracyjnym, na którym zlokalizowany jest ochraniany obszar, obiekt, urządzenie podlegające ochronie. Jest tu zatem odnośnik do ustawy antyterrorystycznej, czyli ustawy o działaniach antyterrorystycznych². To właśnie ten dokument odpowiada na gros pytań: kto, jak, dlaczego wprowadza stopnie alarmowe.

Stopień stopniowi nierówny

Wspomniana ustawa o działaniach antyterrorystycznych wprowadza dwa rodzaje stopni alarmowych: stopnie alarmowe oraz stopnie alarmowe CRP. Nazewnictwo stopni rzeczywiście może wprowadzać niektórych w konsternację, stopnie różnią się bowiem jedynie członem nazwy CRP, a jakby tego było mało, nomenklaturę zachowano również przy nazewnictwie poszczególnych stopni. I tak, zgodnie z art. 15 ustawy o działaniach antyterrorystycznych, rozróżniamy:

1. W przypadku zagrożenia wystąpieniem zdarzenia o charakterze terrorystycznym albo w przypadku wystąpienia takiego zdarzenia można wprowadzić jeden z czterech stopni alarmowych:

1. pierwszy stopień alarmowy (stopień ALFA);
2. drugi stopień alarmowy (stopień BRAVO);
3. trzeci stopień alarmowy (stopień CHARLIE);
4. czwarty stopień alarmowy (stopień DELTA).

2. W przypadku zagrożenia wystąpieniem zdarzenia o charakterze terrorystycznym dotyczącego systemów teleinformatycznych organów administracji publicznej lub systemów teleinformatycznych wchodzących w skład infrastruktury krytycznej albo w przypadku wystąpienia takiego zdarzenia można wprowadzić jeden z czterech stopni alarmowych CRP:

1. pierwszy stopień alarmowy CRP (stopień ALFA-CRP);
2. drugi stopień alarmowy CRP (stopień BRAVO-CRP);
3. trzeci stopień alarmowy CRP (stopień CHARLIE-CRP);
4. czwarty stopień alarmowy CRP (stopień DELTA-CRP).

Łatwo zatem wywnioskować, że stopnie CRP dotyczą zagrożeń wymierzonych w infrastrukturę teleinformatyczną (poszczególnych podmiotów), podczas gdy stopnie alarmowe mówią o ogólnych zagrożeniach. Wprowadzanie poszczególnych stopni (zarówno stopni, jak i stopni CRP) jest podyktowane następującymi kwestiami:

Pierwszy stopień alarmowy – wprowadzany w momencie, kiedy istnieją przesłanki o możliwości wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym, którego rodzaj i zakres jest trudny do przewidzenia.

Drugi stopień alarmowy – wprowadzany w momencie, kiedy oszacowane prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym jest większe, ale trudno sprecyzować cel, w który zostanie wymierzone.

Trzeci stopień alarmowy – ustawa mówi już o wystąpieniu zdarzenia, które urealnia prawdopodobny cel ataku (model naczyń połączonych) wymierzony w bezpieczeństwo porządku publicznego, bezpieczeństwo RP lub bezpieczeństwo innego państwa, które może mieć przełożenie na bezpieczeństwo RP. Ponadto trzeci stopień wprowadza się w następujących sytuacjach:

• w momencie wejścia w posiadanie informacji (wiarygodnej i potwierdzonej) dotyczącej planowania zdarzenia o charakterze terrorystycznym na terytorium RP,
• w momencie wejścia w posiadanie informacji (wiarygodnej i potwierdzonej) dotyczącej planowania zdarzenia o charakterze terrorystycznym wymierzonym w obywateli RP przebywających za granicą oraz instytucji polskich, polskiej infrastruktury rozlokowanych poza granicami RP.

Czwarty stopień alarmowy – wprowadzany adekwatnie do założeń trzeciego stopnia, ale mowa tu już o wystąpieniu (bezpośredniego) zdarzenia o charakterze terrorystycznym lub w momencie wejścia w posiadanie informacji wskazującej jednoznacznie na zaawansowaną fazę przygotowań dotyczących zdarzeń wskazanych przy stopniu trzecim.

W celu doprecyzowania odnośnie do wprowadzania stopni (w tym stopni CRP) należy wskazać następujące elementy:

1. Można wprowadzać stopnie wyższe z pominięciem stopni niższych.
2. Stopnie mogą być wprowadzane rozłącznie lub wspólnie.
3. Stopnie można wprowadzać w dowolny sposób z podziałem na obszary, jednostki organizacyjne.
4. Odwołanie obowiązujących stopni odbywa się niezwłocznie po ustąpieniu przesłanek do ich wprowadzenia.
5. W momencie występowania różnych stopni należy wykonywać zadania przypisane do stopnia wyższego.
6. Stopnie wprowadza i odwołuje Prezes Rady Ministrów drogą rozporządzenia.

Obowiązki

Wprowadzenie samych stopni bez wskazania i przypisania im zadań do wykonania byłoby pozbawione sensu. W związku z tym wprowadzono drogą rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów doprecyzowanie wymaganych przedsięwzięć. W poniższej tabeli omówiono wybrane obowiązki przy wprowadzeniu zarówno stopni alarmowych, jak i stopni alarmowych CRP zgodnie z Rozporządzeniem Prezesa RM w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP³.
Co ważne, rozporządzenie wskazuje, kogo dotyczą zapisy, wymieniając podmioty, tj. organy administracji publicznej, kierowników służb i instytucji właściwych w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego, właścicieli (posiadaczy) samoistnych oraz zależnych obiektów infrastruktury krytycznej w zakresie ochrony tych obiektów.

Przy wprowadzaniu stopni wyższych (np. CHARLIE) należy spełnić wszystkie wymagania stopni niższych (w tym przypadku ALFA oraz BRAVO).

Jak widać z podanych przykładów, bardzo istotne jest nie tylko zrozumienie wymagań, ale także przełożenie ich na możliwe do zastosowania w rzeczywistości plany. Aby to osiągnąć, konieczne jest moim zdaniem:

• Zapewnienie odpowiednich środków finansowych na wypadek wystąpienia konieczności wdrażania działań zgodnie z poszczególnymi stopniami.
• Wcześniejsze wskazanie osób odpowiedzialnych za wdrożenie, rozliczenie i komunikację związaną z działaniami zaradczymi.
• Przygotowanie procedur postępowania w momencie ogłoszenia odpowiednich stopni alarmowych (nie tylko zapisy w załącznikach antyterrorystycznych, ale również wewnętrzne przepisy jednostki organizacyjnej zapewniające skuteczną, wewnętrzną i zewnętrzną, komunikację oraz jasno wskazujące odpowiedzialność).
• Zapewnienie odpowiedniej komunikacji pomiędzy zespołami wdrażającymi środki zgodnie ze stopniami alarmowymi oraz stopniami alarmowymi CRP (konwergencja bezpieczeństwa na styku z utrzymaniem i serwisem obiektów).
• Prowadzenie cyklicznych szkoleń, ćwiczeń i przeglądów planów ochrony.

Odpowiednie stopnie alarmowe wymagają od branży ochrony podejmowania działań z uwzględnieniem środków ochrony strukturalnej, elektronicznej, proceduralnej, a przede wszystkich zasobów ludzkich. We wdrażaniu niektórych wymagań pomocne mogą stać się np. analityka zawartości wideo (VCA) czy zastosowanie oprogramowania klasy PSIM, które uzbrojone w odpowiednie scenariusze wydatnie usprawni pracę posterunków ochrony w momencie ogłaszania poszczególnych stopni alarmowych.

Dzień jak co dzień?

Jaki wpływ na życie osób niezwiązanych z obszarem security ma wprowadzenie stopni alarmowych? Czy wymaga się od nich podejmowania jakichkolwiek działań? Litera prawa nie wymaga, jednak zdrowy rozsądek już powinien. Należy zachować przede wszystkim spokój i pozwolić pracować ludziom bezpośrednio zaangażowanym w działania zaradcze.

Na koniec wystosowałbym kilka osobistych rad:

• Jeśli nie musisz, ogranicz wizyty w urzędach i innych jednostkach administracji publicznej (szczególnie przy trzecim i czwartym stopniu alarmowym).
• To nie jest dobry czas na fotografowanie i wycieczki do ciekawych obiektów objętych zapisami wspomnianych w artykule ustaw.
• Zrewiduj swoje hasła do najważniejszych usług (w tym bankowości elektronicznej i poczty elektronicznej).
• Włącz mechanizm uwierzytelniania wieloskładnikowego w kontaktach z bankiem, w obsłudze poczty elektronicznej.
• Uważaj na próby wyłudzenia pieniędzy wykorzystujące zaistniałą sytuację.
• Weryfikuj źródła informacji, jeśli jest to dla ciebie problemem – w pierwszej kolejności czerp wiedzę ze źródeł oficjalnych.

1  Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 2021 r. poz. 1995 ze zm.).
2  Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 2234 ze zm.).
3  Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2016 r. w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP (Dz.U. z 2016 r. poz. 1101 ze zm.).

Tomasz Dacka Ekspert bezpieczeństwa fizycznego. Z branżą związany ponad 12-letnim doświadczeniem, zwolennik holistycznego podejścia do zarządzania bezpieczeństwem. Prywatnie entuzjasta architektury przedwojennej Warszawy.