Rafał Batkowski

Idea smart city nieodłącznie wiąże się z mieszkańcami, rozwojem, integracją i dostępnością usług, mając na celu poprawę jakości życia oraz doskonalenie procesów zarządzania miastem, w tym z wykorzystaniem big data i „otwieraniem” danych dla społeczeństwa.

Transformacja cyfrowa w przestrzeni miejskiej szeroko dotyka także spraw bezpieczeństwa publicznego. Inteligentne zarządzanie bezpieczeństwem ruchu drogowego, monitorowanie przestrzeni publicznej i miejskiej infrastruktury krytycznej, działanie w przypadku identyfikacji kryzysu, ostrzeganie i alarmowanie, a także optymalizacja wykorzystania wszelkich zasobów dla obrony ludzi przed zagrożeniami to codzienne wyzwania prezydentów i burmistrzów.

Nieodłącznym elementem troski o dobro mieszkańców pozostaje wzmacnianie ich poczucia bezpieczeństwa, budowanie świadomości zagrożeń i umiejętności reagowania w przypadku identyfikacji niebezpieczeństwa. Nowe technologie implementowane w inteligentnych miastach, głównie w miejscach publicznych, wykorzystujące sztuczną inteligencję, głębokie uczenie i uczenie maszynowe, pozwalają na precyzyjne monitorowanie ryzykownych zachowań ludzi, reagowanie na naruszenia i predykcję zagrożeń w celu skutecznego zapobiegania im.

Jeżeli dodamy do tego koncepcję Security-by-design¹ (czy amerykańską wersję crime prevention through environmental design – CPTED) związaną z kształtowaniem przestrzeni dla bezpieczeństwa mieszkańców/użytkowników, polegającą na projektowaniu obiektów uwzględniającym możliwie wysoki poziom bezpieczeństwa i integrację systemów ochronnych, wykorzystaniu odpowiedniej, odpornej „małej” architektury przeciwdziałającej zamachom terrorystycznym z wykorzystaniem pojazdów czy urządzeń wybuchowych, to otrzymamy przyjazne obiekty i przestrzenie pozwalające czuć się bezpiecznie. Doświadczenia europejskie jasno wskazują na konieczność troski o niezabezpieczone obiekty i przestrzenie miejskie dostępne publicznie – soft targets. To tu w ostatnich latach zdarzyło się najwięcej zamachów terrorystycznych z ofiarami śmiertelnymi, dokonanych przez samotnych sprawców².

W tym zakresie znajdziemy inicjatywy służące bezpieczeństwu publicznemu kreowane przez różne podmioty³. Kilka kluczowych stanowi dorobek projektów prowadzonych przez polskie firmy i uczelnie⁴. Wizja safe city, traktowana jako element szerszej koncepcji smart city, to także niedoceniana jeszcze, zintegrowana i wieloźródłowa analiza danych nt. bezpieczeństwa, pochodzących z policji oraz z innych źródeł, m.in.:

• Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, straży miejskich, innych służb i straży działających w ramach administracji zespolonej, służb specjalnych, Krajowej Administracji Skarbowej czy Żandarmerii Wojskowej;
• informacje od obywateli, w tym skargi i wnioski;
• interpelacje radnych;
• wystąpienia organizacji pozarządowych;
• dane gromadzone za pomocą urządzeń inteligentnych, w tym systemów bezpieczeństwa, np. CCTV, e-parking, mobilne systemy gromadzenia danych przestrzennych;
• wnioski i dane ze zleconych audytów, sprawdzeń, badań;
  analizy własne urzędników.

Stan zagrożeń nakazuje troskę o bezpieczeństwo, szczególnie w miastach, które w Polsce zamieszkuje 60% populacji. Poniżej prezentowane dane, znacząco poszerzone, powinny być systematycznie udostępniane miejskim analitykom i wzbogacane o informacje z innych źródeł, jak wcześniej wskazano, w celu prezentowania rzeczywistego obrazu miejskiego środowiska bezpieczeństwa zarządzającym, co powinno służyć także optymalizacji procesów decyzyjnych.

Z danych policyjnych za rok 2021 (postępowania wszczęte) można wnioskować o wzroście przestępczości. Przestępstw kryminalnych zarejestrowano o 2,5% więcej, tj. 491 803 takie przypadki.

To, co szczególnie istotne dla mieszkańców, to przestępstwa, które mogą wydarzyć się w przestrzeni publicznej – niestety zanotowano wzrost liczby kradzieży o ponad 9% (104 543 przypadki, a pamiętać należy też o kradzieżach, które kwalifikujemy jako wykroczenia). Straty wyniosły ok. 6,5 mld zł, bez uwzględnienia szerokiego aspektu kosztów związanych ze śmiercią osób w wyniku przestępstw. W omawianym okresie można mówić również o sukcesach – mniej m.in. zabójstw, włamań, kradzieży pojazdów, rozbojów. Liczba zabitych na drodze to 2234 (spadek o 10,1%!). Podkreślenia wymaga fakt znaczących wzrostów liczby incydentów w sferze cyfrowej oraz cyberprzestępstw polegających na oszustwach i wyłudzeniach za pomocą narzędzi internetowych.

W ciągu 20 lat Polska zanotowała spadek przestępczości o ponad 50%, co jest wielkim sukcesem. Takiej poprawie towarzyszyła również redukcja obaw społecznych przed pokrzywdzeniem przestępstwem.

Dzisiaj, poza niezbędnym do analiz obszarem zachowań przestępnych, ważne jest także udostępnianie tych danych mieszkańcom. Powinniśmy rozwinąć ideę krajowej mapy zagrożeń bezpieczeństwa⁵ wdrażanej przez policję i budować profesjonalne aplikacje mapowe, które w czasie zbliżonym do rzeczywistego są w stanie zobrazować zagrożenia – to znaczące wsparcie obywateli, w tym przedsiębiorców i urzędników, oraz szansa na sygnały od mieszkańców o zdarzeniach.

Ciągle nie doceniamy mądrości i kompetencji obywateli do lepszego zadbania o swoje bezpieczeństwo, mimo że to człowiek i rozwój jego wiedzy są istotą smart city: „Miasto inteligentne to miasto ludzi, którzy mają wiele możliwości wykorzystania swojego potencjału ludzkiego i prowadzenia kreatywnego życia. Z tego punktu widzenia terminem powiązanym z inteligentnym miastem jest miasto wiedzy. To miasto, które ma zachęcać do pielęgnowania i rozwijania wiedzy” (tłum. autora z ang.)⁶.

Stale także za mało inwestujemy w lokalne bezpieczeństwo. Postulaty profesjonalnej, skutecznej i szybkiej interwencji policyjnej często nie mogą być zrealizowane ze względu na ograniczone zasoby. Profilaktyka kryminalna, w tym rówieśnicza, przestała być priorytetem. Poza przypadkami zbrodni i priorytetowych obszarów działania policji, nie zawsze łatwo złożyć zawiadomienie o przestępstwie, zostać wysłuchanym, otrzymać pomoc, poradę, wsparcie. Czasami trudno porozmawiać z policjantem właśnie wtedy, kiedy tego potrzebujemy, bo spotkało nas nieszczęście, bo mamy problem kryminalny do rozwiązania lub podejrzewamy, że coś nam grozi, albo nie mamy kompetencji, aby ocenić zaistniałą trudną sytuację.

Niezwykle rzadko strategiczne miejskie dokumenty, programy rozwojowe odnoszą się do sfery bezpieczeństwa, co powinno budzić zdziwienie. Ostatnie obserwacje kluczowych realizowanych projektów miast przyszłości w Azji, Afryce czy Ameryce Płn., mimo inspirujących futurystycznych rozwiązań również nie akcentują zagadnienia bezpieczeństwa mieszkańców. Spośród kilku projektowanych miast (NET City w Chinach; Woven City w Japonii; Eko Atlantic City w Nigerii; Akon City w Senegalu; Masdar w ZEA; Starbase w Teksasie oraz Neom w Arabii Saudyjskiej), testujących infrastrukturę i technologie przed szerszym światowym wdrożeniem, tylko w przypadku Neom wskazano monitoring miejski ze sztuczną inteligencją jako podstawowe źródło zarządzania incydentami w przestrzeni publicznej⁷.

W szczegółowej warstwie projektowej, poza robotycznym wsparciem, autonomicznymi pojazdami, inteligentnymi i neutralnymi środowiskowo obiektami i domami, na pewno znajdziemy rozwinięte technologicznie systemy bezpieczeństwa. Brakuje jednak odnoszenia się wprost do człowieka i jego potrzeb związanych z bezpieczeństwem. W tym kontekście bliskie są mi słowa (cyt.): „Błędem jest zapominanie o bezpieczeństwie i potencjale mieszkańców na rzecz koncentrowania się na technologii i infrastrukturze. (…) Istota idei smart city polega na wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia mieszkańców, którzy wdrażają potrzebne rozwiązania w sposób efektywniejszy, niż robi to administracja lokalna”⁸.

W wymiarze krajowym należy oczywiście docenić inicjatywy zapewniające możliwość przekazania informacji obsłudze infolinii – ogólnokrajowy nr 112, czy funkcjonariuszom w ramach numerów dedykowanych poszczególnym służbom. Ważne są podobne inicjatywy miejskie, np. profesjonalne wsparcie w Warszawie poprzez nr 11915. Dostrzeżmy możliwość uzyskania darmowej pomocy prawnej w urzędach administracji samorządowej czy też w Ministerstwie Sprawiedliwości, w kontekście pomocy ofiarom przestępstw. Wiele kluczowych działań prowadzą także organizacje pozarządowe np. w ramach telefonów zaufania. Obecnie, mając na uwadze konieczne wsparcie uchodźców wojennych, trwają prace nad rozwiązaniami, w tym aplikacjami wspierającymi ich funkcjonowanie w Polsce. Część tych rozwiązań dotyczy idei komunikacji problemowej czy obserwatoriów zagrożeń w przestrzeni publicznej – czyli rzeczywistej troski o bezpieczeństwo grup Ukraińców przebywających w RP.

Wielki krok związany z e-dostępnością urzędów został poczyniony w ostatnich dwóch latach pandemii. Szereg aplikacji i usług wiąże się również z bezpieczeństwem w przestrzeni cyfrowej, co jest godne podkreślenia. Branża ochrony osób i mienia także oferuje najnowocześniejsze usługi wspierane komputerowo i aktywnie włącza się w proces transformacji cyfrowej, choć nie sądzę, aby wykorzystywała wszystkie szanse.
Wydaje się jednak, że indywidualne bezpieczeństwo mieszkańców wsparte nowoczesnymi rozwiązaniami teleinformatycznymi to nie w pełni wykorzystany obszar, wprost wiążący się z ideami smart city / safe city. Tę swoistą lukę powinny wypełniać usługi realizowane w przestrzeni miejskiej na zasadzie partnerstwa publiczno-prywatnego lub w tradycyjnych formach biznesowych, dotyczące wsparcia społeczności lokalnej, pozwalającego na ograniczenie skutków różnych zagrożeń, dając „do ręki” optymalne narzędzie do zabezpieczenia siebie, swojej rodziny i posiadanego mienia przed wybranymi zdarzeniami losowymi lub będącymi wynikiem przestępstw.

Jak się zachować w sytuacji zagrożenia?
Jak nie stać się ofiarą przestępstwa?
Jak prawidłowo zabezpieczyć swoje mienie/samochód/komputer?
Jak przygotować osoby starsze na sytuację trudną, np. w związku z próbami wyłudzeń, kradzieży różnymi metodami (na wnuczka, inkasenta, policjanta itd.), jak minimalizować zagrożenie i straty?
Jak chronić dzieci przed zagrożeniami, jak postępować, gdy podejrzewamy, że dziecko miało kontakt ze środkami odurzającymi (narkotyki, dopalacze, leki psychoaktywne, alkohol)?
Jak postępować w sieci, aby nie paść ofiarą cyberataku?
Jak radzić sobie w przypadku zachowania przemocowego (przemoc w rodzinie, w szkole, w innych przypadkach)?

– to tylko wybrane pytania, przed którymi często stają mieszkańcy. Inteligentne miasto, odpowiednio zarządzane w sferze bezpieczeństwa publicznego, powinno dostrzegać potrzeby obywateli, zapewnić nowoczesną i ogólnodostępną pomoc w zapobieganiu przestępczości, unikaniu wiktymizacji i rozwiązywaniu problemów kryminalnych na wczesnym etapie w celu niedopuszczenia do rozwoju zagrożenia.

Podsumowując, inteligentne zarządzanie bezpieczeństwem miasta, pośród innych aspektów transformacji cyfrowej i budowania strategii, daje szansę na rzeczywiste zwiększenie atrakcyjności, interaktywności i wydajności infrastruktury miejskiej. W tym kontekście poszerzanie oferty wsparcia mieszkańców w sprawach bezpieczeństwa może mieć długofalowe pozytywne znaczenie. Efektem takich działań będzie poprawa jakości życia mieszkańców, wysoka społeczna ocena procesów zarządczych w mieście czy też atrakcyjność omawianej przestrzeni miejskiej dla inwestorów i turystów.

1  https://www.hikvision.com/pl/newsroom/blog/the-necessity-of-secure-by-design-in-today-s-fast-changing-world/ (dostęp: 3.05.2022)
2  TE-SAT 2021. Źródło: https://www.europol.europa.eu/publications-events/main-reports/european-union-terrorism-situation-and-trend-report-2021-tesat
(dostęp: 4.04.2022)
3  Projekt PROTECT. Źródło: https://protect-cities.eu/#:~:text=The%20PRoTECT%20project%20aims%20to%20strengthen%20local%20authorities%E2%80%99,places%20pre%2C%20in%2C%20and%20after%20a%20terrorist%20threat (dostęp: 4.05.2022)
4  Projekty finansowane przez UE, prowadzone przez Uniwersytet Łódzki z wieloma partnerami krajowymi i zagranicznymi, dotyczące przeciwdziałania terroryzmowi, w tym z wykorzystaniem CBRN, m.in. PROSPERES (bezpieczeństwo miejsc kultu religijnego); Safe Stadium (bezpieczne stadiony), CBRN MALL (zagrożenia w centrach handlowych). Więcej: https://www.uni.lodz.pl/
5 https://mapy.geoportal.gov.pl/iMapLite/KMZBPublic.html
6  V. Albino, U. Berardi, R.M. Dangelico: Smart cities: definitions, dimensions and performance. Żródło: cl.uw.edu.pl/dok/smart_cities.pdf (dostęp: 3.05.2022)
7  Future Smart Cities Planned By 2050 – YouTube (dostęp: 3.05.2022)
8  K. Gawkowski, Smart robi różnicę, A&S, 2019 nt.: Human Smart Cities Cookbook, podsumowanie projektu UE: Peripheria.

Zaawansowane projekty wsparcia mieszkańców (i innych osób, np. klientów firm ubezpieczeniowych) prowadzi firma RBS (Rafał Batkowski Strategie) Zapraszamy zarządy miast i innych partnerów, w tym inwestorów, do współpracy. Szerokie grono ekspertów pracuje nad dostosowaniem nowoczesnych rozwiązań do oczekiwań Polaków. Więcej na stronie: www.rbstrategie.pl. Dane kontaktowe: biuro@rbstrategie.pl, batkowski@rbstrategie.pl