Grzegorz Mroczko

Zadaniem odbiorcy wyrobu budowlanego, m.in. projektanta lub instalatora systemów przeciwpożarowych, jest sprawdzenie, czy wyrób ma odpowiednie właściwości użytkowe, czy został on oznaczony znakiem budowlanym B i czy wystawiono dla niego Krajową Deklarację Właściwości Użytkowych.

Krajowe systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych dotyczą tylko tych wyrobów budowlanych, dla których nie opublikowano europejskich norm zharmonizowanych (hEN) czy Europejskich Ocen Technicznych (EOT).

Polsce obowiązek oceny wyrobów budowlanych w systemie krajowym został zapisany w ustawie o wyrobach budowlanych (Dz.U. z 2021 r., poz. 1213) i aktach wykonawczych. Przepisy te wskazują, że wyroby budowlane objęte jednym z krajowych systemów oceny – tzn. spełniające warunek braku norm hEN i EOT – powinny być oznakowane znakiem budowlanym B przed wprowadzeniem do obrotu.

Systemy oceny wyrobów budowlanych w Polsce

W Polsce funkcjonuje pięć systemów oceny stałości właściwości użytkowych (tabela: Systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych). Są one oznaczone numerami 1+, 1, 2+, 3, 4, przy czym przeprowadzenie oceny w systemie 4 jest dla producenta najłatwiejsze, a najbardziej wymagający jest system oceny 1+. To, według jakiego systemu oceniany będzie wyrób, zależy od złożoności wyrobu, jego funkcji i co za tym idzie, jaki wpływ będzie mieć dany produkt na to, czy obiekt spełnia podstawowe wymagania bezpieczeństwa pożarowego.

System 1 jest najczęściej stosowany

Większość wyrobów budowlanych stosowanych w systemach bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych jest oceniana za pomocą systemu 1. Tylko nieliczne podlegają ocenie za pomocą bardziej restrykcyjnych, lub odwrotnie, łagodniejszych kryteriów.

Tak więc:

• kable w zależności od klasy reakcji na ogień oceniane są za pomocą systemów 1+, 3 bądź 4,
• kable, zespoły kablowe i puszki instalacyjne w zastosowaniach podlegających wymaganiom dotyczącym odporności ogniowej – w systemie 1+.

Specyfikacjami technicznymi (nazywanymi też dokumentami odniesienia) w krajowym procesie oceny wyrobów budowlanych są Polskie Normy wyrobu albo Krajowe Oceny Techniczne.

Dokumenty te wskazują m.in.:

• wymagania w zakresie konstrukcji wyrobu, funkcji oraz odporności i wytrzymałości wyrobu na warunki, jakie mogą wystąpić w przewidywanym środowisku pracy wyrobu zgodnie z zamierzonym jego zastosowaniem,
• system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych właściwy dla danego wyrobu,
• wymagania dla systemu zakładowej kontroli produkcji właściwe dla organizacji i kontroli produkcji danego wyrobu.

Na podstawie tych dokumentów ocenia się:

• wyrób – poprzez badanie wyrobu w laboratoriach badawczych i ocenę dokumentacji wyrobu oraz
• zakłady produkcyjne – w ramach oceny Zakładowej Kontroli Produkcji.

Polskie Normy wyrobu stosowane do oceny wyrobów budowlanych

W przypadku wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowych opracowano niewiele Polskich Norm, a nieliczne stanowią normy europejskie nieposiadające statusu zharmonizowanego. Oznacza to, że większość wyrobów jest oceniania na podstawie Krajowych Ocen Technicznych.

Ze względu na problemy z publikacją i harmonizacją norm europejskich część komitetów technicznych Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego decyduje się na publikowanie norm jako niezharmonizowanych (czyli bez załącznika ZA). Kilka norm opublikowano z załącznikiem ZA, mimo że nie zostały zharmonizowane. W efekcie nie zostały one zaakceptowane przez Komisję Europejską jako zharmonizowane, zatem nie opublikowano odniesienia do nich w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (Official Journal of the European Union). Oznacza to, że nie ustalono dla nich okresu przejściowego, ale też nie mogą być stosowane do oceny wyrobów w systemach europejskich prowadzących do oznakowania CE.

Normy te można natomiast z powodzeniem stosować w krajowych systemach oceny, a przepisy krajowe taką możliwość przewidują. Na przykład dla czujek ciepła liniowych kasowalnych normą niezharmonizowną, którą można stosować w krajowych systemach oceny, będzie PN-EN 54-22+A1:2020, a dla kanałowych czujek dymu sięgnąć należy po normę PN-EN 54-27:2015. Osoby szukające normy dla urządzeń elektrycznych do wykrywania tlenku węgla w pomieszczeniach domowych powinny sięgnąć po dokument o numerze PN-EN 50291-1:2018+AC:2021.

Krajowe oceny techniczne

Krajowa ocena techniczna (KOT) to dokument opracowywany na zlecenie producenta lub dostawcy dla wyrobów, dla których została spełniona jedna z przesłanek:

• wyrób nie jest objęty Polską Normą,
• metoda oceny co najmniej jednej zasadniczej charakterystyki określona w PN tego wyrobu nie jest właściwa,
• brak w PN metody oceny co najmniej jednej zasadniczej charakterystyki tego wyrobu.

Wydanie KOT jest uregulowane rozporządzeniem Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie krajowych ocen technicznych (Dz.U. z 2016 r., poz. 1968). Krajowe oceny techniczne są wydane przez jednostki oceny technicznej (JOT) lub krajowe jednostki oceny technicznej (KJOT) wyznaczone przez Ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa. Wykaz takich jednostek można znaleźć na stronie Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego (www.gunb.gov.pl).

Obecnie funkcjonuje łącznie osiem takich jednostek, z czego pięć upoważniono do wydawania europejskich ocen technicznych.

Proces udzielania krajowej oceny technicznej obejmuje m.in.

• analizę ryzyka przez określenie możliwych zagrożeń i korzyści związanych ze stosowaniem ocenianego wyrobu budowlanego przy wykonywaniu robót budowlanych,
• ustalenie kryteriów technicznych oceny właściwości użytkowych wyrobu budowlanego wynikających z przepisów techniczno-budowlanych i wiedzy technicznej,
• określenie metod oceny wyrobu budowlanego do oceny właściwości użytkowych wyrobu,
• określenie wymagań w odniesieniu do zakładowej kontroli produkcji w celu zapewnienia stałości właściwości użytkowych wyrobu budowlanego w procesie produkcyjnym tego wyrobu.

Krajowa Ocena Techniczna (KOT) zawiera m.in.

• oznaczenie typu i opis techniczny wyrobu budowlanego, którego dotyczy,
• zamierzone zastosowanie, zakres i warunki stosowania wyrobu oraz, w miarę potrzeb, warunki jego użytkowania, montażu i konserwacji,
• właściwości użytkowe wyrobu budowlanego wyrażone w poziomach lub klasach albo w sposób opisowy oraz metody ich badań i obliczeń,
• system oceny właściwy dla tego wyrobu,
• datę wydania i termin ważności KOT – standardowo 5 lat.

Krajowy certyfikat stałości właściwości użytkowych (KCSWU)

Proces oceny danego wyrobu w systemach 1 i 1+ kończy się wydaniem dla tego wyrobu krajowego certyfikatu stałości właściwości użytkowych. Zajmuje się tym jednostka mająca akredytację Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) w zakresie danej normy wyrobu lub krajowej oceny technicznej. Bazę akredytowanych jednostek certyfikujących można znaleźć na stronie PCA.

Krajowa deklaracja właściwości użytkowych (DWU)

Po otrzymaniu certyfikatu producent powinien sporządzić dla wyrobu krajową deklarację właściwości użytkowych. Powinna być ona wystawiona w języku polskim i może być dostępna na stronie internetowej. Wzór krajowej deklaracji właściwości użytkowych jest zawarty w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa z 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2016, poz. 1966 z późn. zm.).

Znakowanie wyrobu budowlanego znakiem budowlanym B

Po wystawieniu deklaracji właściwości użytkowych producent ma prawo umieścić na wyrobie znak budowlany B. W ten sposób przejmuje odpowiedzialność za zgodność wyrobu z deklarowanymi właściwościami użytkowymi.

Znak budowlany należy umieścić w sposób widoczny, czytelny i trwały bezpośrednio na wyrobie albo na etykiecie przymocowanej do tego wyrobu. Jeżeli umieszczenie znaku B nie jest możliwe ze względu na wielkość lub charakter wyrobu budowlanego, znak umieszcza się na opakowaniu jednostkowym lub zbiorczym wyrobu budowlanego albo na dokumentach towarzyszących wyrobowi.

Zadaniem odbiorcy wyrobu jest sprawdzenie, czy wyrób został oznakowany znakiem budowlanym B i wystawiono dla niego KDWU, a także czy wskazane w KDWU zamierzone zastosowanie wyrobu i jego właściwości użytkowe są odpowiednie dla danego miejsca zastosowania – rodzaj obiektu budowlanego, wymagania w zakresie wykonania obiektu, przewidywane warunki stosowania/działania wyrobu, adekwatność funkcji wyrobu, odporność na możliwe do wystąpienia warunki w miejscu instalacji (klasa środowiskowa, stopień ochrony obudowy, zimno, gorąco, wilgotność, w przypadku urządzeń elektronicznych odporność na zakłócenia elektromagnetyczne) itp.

mł. bryg. mgr inż. GRZEGORZ MROCZKO Absolwent SGSP, oficer PSP, pracownik Zakładu Ocen Technicznych CNBOP-PIB, koordynator ds. testowania wyrobów innowacyjnych wg procedury KG PSP, przedstawiciel Polski w TC 72 Europejskiego KT (CEN), członek KT 264 i KT 323 PKN. Audytor jednostki certyfikującej w zakresie m.in. SSP, DSO, systemów wentylacji pożarowej, kabli i zespołów kablowych stosowanych w technicznych systemach zabezpieczeń ppoż.

Zobacz poprzednie artykuły tego autora:
Jednolity rynek wyrobów budowlanych – nadchodzące zmiany
Pomieszczenia obsługi urządzeń ppoż. i kasety straży pożarnej
Ocena wyrobów służących do ochrony ppoż. budynków. Cz. 2. Oznakowanie CE
Ocena wyrobów służących do ochrony ppoż. budynków – narzędzie budowania bezpieczeństwa pożarowego