Obecnie pojęcie bezpieczeństwa miejskiego zostało zastąpione pojęciem miejskiej odporności. Jest bowiem znacznie pojemniejsze, lepiej opisujące rzeczywistą złożoność życia codziennego miast, szczególnie metropolii. 

Jacek Tyburek

Zarządzanie odpornością miejską (city resilience) we współczesnych metropoliach to proces, który ma na celu przygotowanie miast na różne zagrożenia i wyzwania, np. zmiany klimatyczne, katastrofy naturalne, terroryzm, pandemie czy kryzysy ekonomiczne. Odporność miejska odnosi się do zdolności miasta do przeciwdziałania, absorbowania, adaptowania się i szybkiego powrotu do normalności po wystąpieniu takich zagrożeń.  

Fundacja Rockefellera i 100 Resilient Cities

W roku 2013 Rockefellera powołała organizację 100 Resilient Cities, której głównym zadaniem miała być pomoc większej liczbie miast w budowaniu odporności na wyzwania fizyczne, społeczne i gospodarcze, które w XXI w. stały się częstsze, niż miało to miejsce wcześniej. Miasta należące do sieci 100RC otrzymały zasoby niezbędne do opracowania planu działania na rzecz odporności na cztery główne ścieżki:

• wytyczne finansowe i logistyczne dotyczące stanowiska Chief Resilience Officer, który powinien kierować działaniami miasta w zakresie odporności;
• wsparcie eksperckie w opracowaniu solidnej strategii odporności;
• dostęp do rozwiązań, usługodawców i partnerów z sektora prywatnego, publicznego i pozarządowego, którzy mogą pomóc w opracowaniu i wdrożeniu strategii odporności;
• członkostwo w globalnej sieci miast członkowskich, by mogły się uczyć od siebie nawzajem, ale i służyć wzajemną pomocą.

Fundacja wybrała 100 miast, w których wdrożono projekt wspólnej strategii budowania odporności. Na potrzeby niniejszego artykułu wybraliśmy kilka. Kluczem było reprezentowanie różnych kontynentów, a co za tym idzie też wielu kultur i punktów widzenia. Niestety nie ma na tej liście żadnego polskiego miasta, więc tym razem nie będziemy mogli dokonać porównania z innymi miastami. Ograniczamy się tylko do wycinka strategii, a mianowicie do zdefiniowanych kluczowych zjawisk dotyczących odporności opisanych w metodologii stworzonej przez 100RC.

Przyjrzyjmy się zatem strategiom trzech różnych pod wieloma względami miast: Rzymu, Los Angeles i Addis Abeby.

Rzym

Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu, więc też zgodnie z logiką przysłowia prowadzą w świat. Zacznijmy więc od głównych wyzwań zdefiniowanych w strategii odporności w momencie jej publikowania w 2019 r. Zaliczono do nich:

• Wpływ recesji gospodarczej na Wieczne Miasto. Skuteczne zarządzanie wpływem, jaki globalna recesja gospodarcza miała na zatrudnienie, sieci społeczne oraz na zwiększone tendencje migracyjne.
• Wspieranie wydajnego i skutecznego zarządzania poprzez zachęcanie do lepszej komunikacji i precyzyjniejszych informacji poprzez korzystanie z mediów cyfrowych i przezwyciężenie ograniczeń spowodowanych biurokracją.
• Zapewnienie oczekiwanej jakości życia. Wspieranie dobrego samopoczucia i jakości życia, począwszy od dostępu do mieszkań, skończywszy na wydajniejszym transporcie publicznym; od projektów kulturalnych po poprawę zróżnicowania i recykling materiałów pokonsumpcyjnych.
• Zmiany klimatu. Monitorowanie i planowanie sytuacji klimatycznej oraz geologicznej wynikającej z położenia oraz przewidywanie i łagodzenie skutków zmian klimatu (wyspy ciepła, susze, powodzie, osunięcia ziemi itp.).
• Ochrona spuścizny historycznej. Ochrona, zachowanie i waloryzacja dziedzictwa kulturowego i krajobrazowego miasta poprzez zachęcanie do wprowadzania zasad zrównoważonej turystyki, rewitalizację tkanki miejskiej, zapobieganie procesom gentryfikacji.

Wymienione wyzwania postanowiono skonfrontować z 4 filarami działań, których zadaniem miało być zniwelowanie negatywnych skutków materializacji wyzwań. Zupełnie jak w klasycznej analizie ryzyka przeprowadzanej zgodnie z ISO.

Pierwszy filar „Skuteczne miasto w służbie obywatelom”. W jego ramach postanowiono rozwijać takie zadania, jak utworzenie centrum operacyjnego i centrum zarządzania oraz ustanowienie biura ds. odporności miejskiej.

Drugi filar „Dynamiczne, silne i wyjątkowe miasto”. Zadania szczegółowe dotyczące tego filaru zdefiniowano w następujący sposób: powołanie Specjalnego Biura ds. Tybru w celu przywrócenia rzece stanu, który umożliwiłby zarówno mieszkańcom, jak i turystom korzystanie z niej. Drugi program to ocena potencjału odpornościowego rewitalizacji dzielnic Ostiense. Kolejnym programem była zmiana postrzegania, wykorzystania i promocja archeologicznego i kulturowego dziedzictwa w Rzymie na rzecz życia mieszkańców.

Trzeci filar „Tworzenie otwartego, inkluzyjnego i wspierającego miasta”. Programy mające realizować ten postulat to programy pro-
zdrowotne, szczególnie sportowe, a także uruchomienie programu integracji społecznej dla osób ubiegających się o azyl i innych osób objętych ochroną międzynarodową.

Czwarty filar „Miasto, które chroni swoje zasoby naturalne”. W jego ramach  zostały uruchomione projekty służące wprowadzeniu ekologicznego transportu publicznego, a także poprawie selektywnej zbiórki odpadów.

Zaskakuje fakt, że w takim mieście jak Rzym, w głównych filarach odporności nie wskazano celów dotyczących tradycyjnie pojmowanego bezpieczeństwa. Natomiast patrząc z punktu widzenia branży security i branż pokrewnych, wdrożenie każdego z programów oznacza konieczność dopasowania technicznych i organizacyjnych rozwiązań wywodzących się z branży bezpieczeństwa. Sztandarowym przykładem jest lepsza ochrona zabytków, która ma uwzględniać to, że powinny służyć mieszkańcom.

Los Angeles

Skok za ocean do Los Angeles to wizyta w mieście doświadczanym kryzysami mającymi źródło w czynnikach naturalnych i niepokojach społecznych. Los Angeles to zupełnie inne warunki niż Rzym, stąd inne cele strategii opracowanej w marcu 2018 r. Strategia tego amerykańskiego miasta jest bardzo rozbudowana. Dokument ją opisujący został podzielony na 4 rozdziały zawierające 15 celów oraz 96 związanych z nimi aktywności. 

Bezpieczni i prosperujący mieszkańcy Los Angeles to rozdział pierwszy służący podkreśleniu roli, jaką obywatele miasta, ich rodziny, firmy i właściciele nieruchomości mogą odegrać zarówno w zapobieganiu przyszłym problemom, jak i przygotowaniu się do nich. Cele ujęte w tym rozdziale dotyczą zadań edukacyjnych miasta, służących wykształceniu w mieszkańcach Los Angeles takich umiejętności, które spowodują, że będą samowystarczalni przez co najmniej od 7 do 14 dni po wystąpieniu poważnego wstrząsu. Kolejnymi celami były: rozwinięcie dodatkowych ścieżek zatrudnienia oraz dostarczenie narzędzi finansowych w celu wsparcia tych mieszkańców miasta, którzy w razie jakiegokolwiek kryzysu będą najboleśniej odczuwać jego skutki, oraz kształtowanie liderów, opieki nad środowiskiem i równości wśród młodych mieszkańców Los Angeles.

Silne i połączone dzielnice, czyli rozdział drugi, oznacza dążenie do wzmocnienia więzi społecznościowych oraz zwiększanie gotowości poprzez współpracę społeczności. Ma być więcej m.in. programów i partnerstw, które sprzyjają tworzeniu przyjaznych dzielnic. Tu znajdziemy także cel klimatyczny, czyli ochrona osób najbardziej narażonych na wzrost temperatur. Miasto będzie dążyć także do redukcji nierówności w zakresie zdrowia i dobrostanu między mieszkańcami różnych dzielnic.

Przygotowane i reagujące miasto to strategie opisane w rozdziale trzecim. Władze Miasta Aniołów wraz z miastami partnerskimi dążą do wprowadzenia zasad odporności do działań władz miasta w celu priorytetowego traktowania najbardziej narażonych osób, miejsc i systemów. W Los Angeles sukcesywnie są udostępniane rozwiązania techniczne, które mają ułatwić procesy, takie jak konieczność odbudowy po klęskach naturalnych charakterystycznych dla tamtego regionu. Jednym z priorytetów jest też zapewnienie bezpiecznego i przystępnego cenowo mieszkalnictwa wszystkim mieszkańcom Los Angeles.

Pionierski i współpracujący partner ma wspomóc miasto we wprowadzaniu innowacji, które utrzymają rozwój Los Angeles jako lidera wśród naszych globalnych partnerów. Czwarty rozdział zawiera też wytyczne co do wykorzystania najnowszych zdobyczy nauki o klimacie w celu opracowania strategii adaptacyjnych zgodnych z Porozumieniem klimatycznym w Paryżu i częściowe odzyskanie rzeki na potrzeby mieszkańców.

Strategie odporności miejskiej świata zachodniego są do siebie dość zbliżone w sensie kompleksowości wytycznych, liczby filarów, celów i zadań. Dla odmiany warto również sprawdzić strategie bezpieczeństwa kraju afrykańskiego mającego niezwykle bogatą historię, ugruntowaną tożsamość i państwowość oraz przeżywającego obecnie intensywny rozwój gospodarczy.

Addis Abeba

Addis Abeba jest największym ośrodkiem miejskim Etiopii i jednym z najszybciej rozwijających się miast na świecie. Rozwój stolicy jest odzwierciedleniem tego, jak rośnie gospodarka Etiopii. Ludność tego miasta stanowi tylko 3,6% całkowitej populacji kraju, a mimo to przyczynia się do wypracowania 30% produktu krajowego brutto (PKB). Postęp gospodarczy kraju jest szybki i stosunkowo równomierny, co nie zmienia faktu, że Addis Abeba co chwilę musi się zmagać z różnego rodzaju wydarzeniami niekorzystnie wpływającymi na życie miasta. Do katastrof należą powodzie spowodowane gwałtownymi ulewami, pożary i rozprzestrzeniające się choroby zakaźne, szybka i niekontrolowana urbanizacja, niedobór wody i wysokie bezrobocie.

Władze Addis Abeby postanowiły oprzeć strategię odporności miejskiej na trzech filarach.

1. Inteligentne i prosperujące miasto. Uzyskaniu tego celu ma służyć zdywersyfikowana gospodarka i skuteczne nią zarządzanie w sposób sprzyjający rozwojowi przedsiębiorstw. Oznacza to, że władze będą wspierać innowacje z uwzględnieniem nowych miejsc pracy. Będą dążyć do wykorzystania istniejących zasobów środowiskowych, kulturowych i ludzkich w celu wsparcia zrównoważonego wzrostu gospodarczego.
2. Tworzenie inkluzywnych i bezpiecznych społeczności. Przyjmowanie bardziej uczestniczącego i skoncentrowanego na człowieku podejścia do planowania miasta dzisiaj i jutro. W ramach tego filaru zostały opracowane takie cele, jak poprawa dostępu do tanich mieszkań dobrej jakości, promowanie zorientowanej na człowieka, wydajnej i zintegrowanej mobilności, rozwijanie zdolności do zarządzania ryzykiem, promowanie kultury odporności, ochrona młodzieży, kobiet i słabszych grup społecznych. W działaniach szczegółowych miasta planowane są takie inwestycje, jak stworzenie Centrum Zarządzania Kryzysowego oraz współpraca z NGOs.
3. Zdrowe i nadające się do życia miejsca. Tworzenie miasta przyjaznego do życia, które promuje zdrowie i dobre samopoczucie jego mieszkańców. Zawiera on następujące cele: inwestycje w sieć wodno-kanalizacyjną, wprowadzenie zasad umożliwiających zrównoważone wykorzystywanie zasobów naturalnych, działania na rzecz jakości środowiska naturalnego, wprowadzenie dobrych praktyk urbanistycznych.

Choć potrzeby miast i mieszkańców są podobne, ponieważ wszyscy chcemy żyć w miejscach bezpiecznych, czystych i… przygotowanych na kryzys każdego rodzaju, to różne są sposoby mające zapewnić realizację tych potrzeb. Gdzie indziej kładziony jest nacisk.

To zrozumiałe. Wynika z poziomu rozwoju miast, ich wielkości czy skomplikowania procesów w nich zachodzących, ale też poziomu świadomości mieszkańców i władz miast. Nie bez znaczenia są pieniądze. I te potrzebne na to, by strategiczną odporność uzyskać, i te, które można stracić, gdyby plan się nie powiódł.

Charakterystyczne dla wszystkich opracowanych strategii jest to, że security właściwie nie występuje w tych opracowaniach. Tak jakby fizyczne bezpieczeństwo mieszkańców, turystów i przedsiębiorców nie było wystawione na żadne ryzyko, co jest nieprawdą.

Być może dlatego strategie 100 Resilent City nie wspominają o security sensu stricto, gdyż tradycyjne bezpieczeństwo wraz z jego narzędziami (kamery, aplikacje, systemy zarządzania kryzysowego itp.) zostały wchłonięte przez inne systemy miejskie obficie korzystające z rozwiązań bezpieczeństwa zarówno technologicznych, jak i metodologicznych.

Świat się zmienia

Refleksja nad przyszłością musi się opierać na analizie przeszłości i teraźniejszości. Do najważniejszych wniosków należą konieczność intensyfikacji działań wzmacniających miejską odporność oraz precyzyjne określanie wymagań dotyczących wzmacniania środowisk miejskich dzięki adaptacji nowych idei: cyfryzacji, gospodarki o obiegu zamkniętym, zielonej infrastruktury.

Z pewnością opisane strategie odporności miejskich muszą zostać zaktualizowane. Sam aspekt cyberbezpieczeństwa, nieznanego rozwoju AI i jego konsekwencji oraz realne w wielu obszarach świata (Europa, Azja Południowo-Wschodnia, Bliski Wschód) ryzyko hybrydowego i kinetycznego konfliktu zbrojnego czy wreszcie nieznana skala masowych migracji z Południa do miast Północy powodują, że strategie odporności miejskiej należy zmienić.

A nad zmianami trzeba zacząć już dziś pracować. ⦁

Jacek Tyburek

Menedżer bezpieczeństwa organizacji. Doświadczenie zdobywał w różnych obszarach bezpieczeństwa: od przemysłu i logistyki, przez BPO, po bezpieczeństwo w rzeczywistości wirtualnej. Promotor pojęcia Organisational Resilience.