a&s Polska

Projektanci, instalatorzy i konserwatorzy muszą mieć aktualną wiedzę o stanie prawnym i normalizacyjnej ocenie zgodności wyrobów budowlanych służących do ochrony przeciwpożarowej. Ma to istotne znaczenie zarówno dla nich, jak i organów nadzoru budowlanego, PSP oraz inwestorów czy deweloperów. Zdobyta wiedza umożliwi wybór wyrobu, który spełnia aktualne wymagania, jest bezpieczny i w pełni funkcjonalny. Dotyczy to również zasilaczy do urządzeń przeciwpożarowych.

Głównym celem stosowania zasilaczy jest zapewnienie ciągłości dostawy energii do urządzeń wchodzących w skład instalacji sygnalizacji pożarowej SSP, instalacji dźwiękowych systemów ostrzegawczych DSO lub systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła SKRDiC.

Rodzaje zasilaczy ppoż.

Przez zasilacz należy rozumieć¹:

Zasilacz stosowany w systemach sygnalizacji pożarowej − urządzenie stanowiące część składową systemu sygnalizacji pożarowej, które zasila energią centralę i inne części SSP. Może dostarczać energię z głównego źródła zasilania (sieci elektroenergetycznej) lub, po jej zaniku, z rezerwowego źródła zasilania (z baterii akumulatorów). Zasilacz może zawierać wielorakie źródła energii (np. sieć elektroenergetyczną i źródła rezerwowe).
Zasilacz stosowany w dźwiękowych systemach ostrzegawczych − urządzenie stanowiące część składową dźwiękowego systemu ostrzegawczego, które zasila energią centralę i inne części składowe DSO. Może dostarczać energię z głównego napięcia zasilania (sieci elektroenergetycznej) lub po jej zaniku z rezerwowego źródła zasilania (najczęściej z baterii akumulatorów). Zasilacz może zawierać wielorakie źródła energii (np. sieć elektroenergetyczną i źródła rezerwowe).

Wymagania i metody badań oraz kryteria oceny zasilaczy stosowanych w systemach sygnalizacji pożarowej określa norma PN-EN 54-4². Zasilacz może dostarczać energię do central sygnalizacji pożarowej, central dźwiękowych systemów ostrzegawczych, sygnalizatorów akustycznych, sygnalizatorów optycznych itp.

Zasilacz stosowany w systemach kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła − urządzenie stanowiące część składową systemu kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła, które zasila energią centralę sterującą i inne części składowe systemu KRDiC. Może dostarczać energię z podstawowego źródła zasilania (sieci elektroenergetycznej) lub po jej zaniku z rezerwowego źródła zasilania (najczęściej z baterii akumulatorów). Zasilacz może zawierać wielorakie źródła energii (np. sieć elektroenergetyczną i źródła rezerwowe), może dostarczać energię potrzebną do codziennej wentylacji pomieszczeń i zasilania innych urządzeń przeciwpożarowych pracujących w warunkach pożaru.

Wymagania i metody badań oraz kryteria oceny zasilaczy stosowanych w systemach oddymiania określa norma PN-EN 12101-10³.

Zasilacz stosowany w systemach sterowania oddzieleniami przeciwpożarowymi − urządzenie stanowiące część składową systemu sterowania oddzieleniami przeciwpożarowymi, która zasila energią centralę i inne części składowe systemu sterowania oddzieleniami przeciwpożarowymi. Zasilacz może dostarczać energię z podstawowego źródła zasilania (sieci elektroenergetycznej) lub po jej zaniku z rezerwowego źródła zasilania (najczęściej z baterii akumulatorów).

Ze względu na miejsce montażu wyróżniamy:
Zasilacze niezintegrowane umieszczane we wspólnej obudowie zasilanego urządzenia (np. z centralą dźwiękowego systemu ostrzegawczego) lub w oddzielnej obudowie (np. do zasilania czujek pożarowych, sygnalizatorów optycznych i akustycznych). Producent może określić zakres/y napięcia wyjściowego zasilacza.

Norma PN-EN 54-4 zaleca, aby obwody wyjściowe niezintegrowanych zasilaczy (w oddzielnej obudowie) miały dwa odrębne wyjścia zabezpieczone dwoma oddzielnymi bezpiecznikami. W sytuacji, gdy zasilacze nie mają tej funkcji, obowiązują liczne wyłączenia i ograniczenia w ich stosowaniu, m.in. nie mogą być stosowane do zasilania central sygnalizacji pożarowej, central dźwiękowych systemów ostrzegawczych, UTA, CSG.

Zasilacze zintegrowane umieszczane we wspólnej obudowie z innym urządzeniem (np. centralą sygnalizacji pożarowej, centralą dźwiękowego systemu ostrzegawczego).
W przypadku zaniku napięcia głównego źródła zasilania, zasilacz powinien automatycznie przełączyć się na rezerwowe źródło zasilania. Po przywróceniu głównego źródła zasilania urządzenie powinno automatycznie przełączyć się na główne źródło zasilania. Uszkodzenie jednego ze źródeł zasilania nie powinno powodować uszkodzenia innego źródła zasilania lub uszkodzenia zasilania instalacji.

Rola zasilaczy ppoż.

Zasilacz powinien rozpoznawać i sygnalizować następujące uszkodzenia⁴:

• zanik napięcia głównego źródła zasilania w ciągu 30 minut od wystąpienia zaniku,
• zanik napięcia rezerwowego źródła zasilania w ciągu 15 minut od wystąpienia zaniku,
• wysoką rezystancję wewnętrzną baterii i przyłączonych do niej elementów obwodów, np. połączeń, bezpieczników, w ciągu 4 h od zdarzenia,
• uszkodzenie urządzenia do ładowania baterii w ciągu 30 min od wystąpienia uszkodzenia.

Szczególne wymagania techniczno-użytkowe dotyczą zasilania urządzeń przeciwpożarowych w dwóch stanach ich pracy – do momentu wykrycia pożaru (stan nienormalnej pracy urządzenia) i pracę w warunkach pożaru (stan normalnej pracy). W zależności od tego dobiera się rozwiązania techniczne zapewniające ciągłość funkcjonowania tych urządzeń: źródło (zasilacz) i sposób ich zasilania oraz odpowiednie kable.

Wybór zasilacza ppoż.

Czym zatem kierować się przy projektowaniu odpowiedniego zasilacza urządzeń przeciwpożarowych? Przede wszystkim należy dążyć do spełnienia wymagań stawianych w normach. Trzeba też sprawdzić niezbędną dokumentację – m.in. certyfikaty potwierdzające zgodność z wymaganiami odpowiednich norm, które powinien posiadać producent, gdyż bez nich nie będzie możliwy odbiór systemu.

– W Polsce wymagane są m.in. Krajowy Certyfikat Stałości Właściwości Użytkowych, Świadectwo Dopuszczenia i Deklaracja Stałości Właściwości Użytkowych (DoP). Pierwsze dwa dokumenty wydawane są m.in. przez CNBOP-PIB – instytut, który bada i dopuszcza do stosowania zasilacz. Z kolei trzeci dokument DoP wystawia producent. Jest on potwierdzeniem właściwości wyrobu budowlanego. Zawiera informacje dotyczące jego właściwości, parametrów, a także dokumentów, na podstawie których został przebadany. Podaje także nazwę jednostki badawczej, w której zostały przeprowadzone badania – wyjaśnia Marek Dzioch z firmy Pulsar.

Wybierając konkretny model, należy zwracać uwagę na następujące parametry zasilacza:

1. Wartości prądu(ów) wyjściowego(ych).
2. Liczbę niezbędnych wyjść, z których każde musi być zabezpieczone odrębnym bezpiecznikiem znajdującym się w zasilaczu.
3. Maksymalną i minimalną pojemność baterii akumulatorów. Pojemność maksymalna odpowiednia do danego zastosowania musi być obliczana z uwzględnieniem współczynnika bezpieczeństwa 1,25 (musi być zwiększona o 25%).
4. Wyposażenie zasilacza w sondę temperaturową, dzięki której można wydłużyć czas eksploatacji akumulatorów.
5. Stopień ochrony obudowy i wynikającą stąd klasę środowiskową.

– Trzeba mieć świadomość, że zasilacze do stosowania w ochronie przeciwpożarowej nie są urządzeniami uniwersalnymi, mogącymi współpracować z każdym systemem ppoż. na rynku – zwraca uwagę Dariusz Cygankiewicz z firmy Merawex. – Istnieje wiele urządzeń przeciwpożarowych, dla których zasilacze muszą też spełniać dodatkowe wymagania, np. odporność na bardzo duże prądy w momencie podłączenia urządzeń do zasilania. Dlatego zawsze przed wyborem zasilacza trzeba to sprawdzić.

Wskazówki dla projektanta systemu, inwestora, użytkownika

Projektant powinien mieć dostęp do wszelkich informacji na temat produktu. – Projektując system pożarowy, często wykorzystuje się urządzenia różnych producentów, które muszą być kompatybilne, stanowić jednolitą całość. Do tego niezbędna będzie wiedza na temat parametrów elektrycznych, funkcji zasilacza oraz kompatybilnych urządzeń, które mogą z nim współpracować – dodaje M. Dzioch.

Powinien mieć też wiedzę nt. możliwych zastosowań zasilaczy i kryteriów uwzględniania ich parametrów do konkretnych zastosowań i do sprecyzowanego scenariusza pożarowego. – Przy doborze zasilacza i pojemności jego baterii akumulatorów projektant musi uwzględnić czas pracy w trybach dozoru i alarmu pożarowego oraz prądy potrzebne w tych trybach. W obliczeniach musi także uwzględnić pobór prądu na potrzeby własne. Powinien też upewnić się, czy przerwa w zasilaniu nie jest przeszkodą do jego poprawnej pracy przy zanikach sieci i nie doprowadzi do zresetowania się zasilanego urządzenia – zaznacza D. Cygankiewicz.

Wszystkie te informacje projektant powinien znaleźć w materiałach udostępnionych przez producenta, pomocne będą biblioteki CAD, różnego rodzaju konfiguratory itp. narzędzia ułatwiające i skracające czas przygotowania projektu.

Inwestor przy wyborze rozwiązania powinien kierować się nie tylko ceną zakupu, ale także kosztami instalacji, eksploatacji i napraw pogwarancyjnych. Często naprawy pogwarancyjne stanowią znaczną wartość i podnoszą koszty całości systemu. Dlatego ważne jest, jaki okres gwarancji zapewnia producent.

Na inne funkcje zwraca uwagę użytkownik. – Dla niego ważna będzie przede wszystkim łatwość instalacji, bezawaryjność zasilacza i ewentualna szybka pomoc producenta – wylicza M. Dzioch. Jednak i on powinien mieć choć podstawową wiedzę na temat tych urządzeń. – Na podstawie ogólnych przepisów z dziedziny ochrony ppoż. dotyczących zasilaczy i akumulatorów użytkownik powinien znać terminy i kryteria obowiązkowych corocznych przeglądów technicznych. Powinien monitorować wszystkie sygnały o uszkodzeniach tych urządzeń i podejmować decyzje o interwencjach, wyjaśniać przyczyny ich występowania oraz zlecać ewentualne naprawy upoważnionym serwisantom – radzi D. Cygankiewicz.

Wojciech Rytlewski z firmy Mercor wylicza najczęstsze problemy użytkowników z doborem urządzeń SKRDiC. – Z napływających do nas zapytań wynika, że to, z czym najczęściej mają problem, to prawidłowy, zgodny z prawem dobór sposobu zasilania urządzeń. Norma zharmonizowana PN-EN 12101-10 określa szczegółowo, w jaki sposób należy badać zasilacze. Tylko te o potwierdzonych właściwościach użytkowych, przeznaczone do zastosowania w systemach kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła będą gwarantowały poprawną pracę przyłączonych do nich urządzeń w warunkach panujących w czasie pożaru, podczas którego może dochodzić m.in. do zapadów lub zaników zasilania lub do obniżenia jakości podawanego prądu.

Z kolei na inne problemy zwraca uwagę Michał Zalewski, inżynier uruchomieniowy. – Przy wyrafinowanych rozwiązaniach budynkowych coraz częściej spotykam się z uzupełnieniem zasilania urządzeń o Indywidualne Oceny (Dopuszczenia Jednostkowe). W takich przypadkach należy zachować ogromną ostrożność i zwrócić szczególną uwagę na testowanie tych układów po instalacji, gdyż procedura tej oceny nie zawiera (co oczywiste) testów laboratoryjnych. Zdarzało się, że błędy projektowe zakłócające pracę układu wykryliśmy dopiero po przeprowadzeniu kilkukrotnych real testów.

¹ Ochrona Przeciwpożarowa, Zasilacze do urządzeń przeciwpożarowych,
    Standard CNBOP-PIB-0007:2016 wyd. 3. 2016
² PN-EN 54-4:2001 + A1:2004 + A2:2007 Systemy sygnalizacji pożarowej. Część 4: Zasilacze
³ PN-EN 12101-10:2007 + AC:2007 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła. Część 10: Zasilacze
⁴ Ochrona Przeciwpożarowa, Badania laboratoryjne zasilaczy do zasilania elementów systemów sygnalizacji pożarowej według PN-EN 54-4, CNBOP-PIB 2015