mł. bryg. mgr inż. Grzegorz Mroczko

W poprzednim artykule (A&S 1/2022) omówiłem ogólnie rolę i zalety oceny wyrobów dla bezpieczeństwa pożarowego budynków, wskazując jej umiejscowienie wśród wielu narzędzi budowania bezpieczeństwa pożarowego. Kontynuując tę tematykę, przybliżę dokumenty i znakowanie związane z oceną wyrobów i to, jak w praktyce skorzystać z tych dokumentów i informacji w nich zawartych.

Przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (Dz.U.L. 88/5 z 4.04.2011) wskazują, że potwierdzeniem przeprowadzenia oceny wyrobów jest wystawienie deklaracji właściwości użytkowych i oznakowanie wyrobu oznakowaniem CE. To z tych elementów odbiorca wyrobu powinien w łatwy i przystępny sposób uzyskać istotne informacje nt. wyrobu budowlanego. Są to zatem pierwsze elementy, z którymi odbiorcy wyrobu mają kontakt.

Najczęściej wyroby stosowane w systemach bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych są, zgodnie z przepisami budowlanymi, oceniane w systemie 1. oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych (OiWSWU). Skrócony schemat postępowania zobrazowano na rys. 1.

Certyfikat stałości właściwości użytkowych

Producenci są zobowiązani do przeprowadzenia oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobów budowlanych zgodnie ze wskazanym dla tego wyrobu systemem oceny. Proces oceny, na który składają się m.in.

• ocena dokumentacji wyrobu,
• badania i ocena wyników badań wyrobu,
• ocena systemu produkcji wyrobu w zakładzie produkcyjnym
• (ocena Zakładowej Kontroli Produkcji – ZKP),

kończy się w systemie 1 i 1+ oceny wydaniem dla wyrobu certyfikatu stałości właściwości użytkowych przez jednostkę certyfikującą posiadającą notyfikację UE w zakresie danej normy zharmonizowanej.

Baza danych jednostek notyfikowanych jest dostępna pod adresem https://ec.europa.eu/growth/tools-databases/nando/index.cfm?fuseaction=directive.notifiedbody&dir_id=33.

W obszarze wyrobów budowlanych notyfikację ma 617 jednostek certyfikujących. W zakresie wyrobów budowlanych służących do ochrony przeciwpożarowej (grupa 10 wyrobów zgodnie z załącznikiem nr IV do rozporządzenia nr 305/2011) w Europie notyfikację ma 81 jednostek notyfikowanych, a w Polsce 4 jednostki certyfikujące (CNBOP-PIB nr 1438, ITB nr 1488, Certbud nr 2310, CTO nr 2434).

• Certyfikat zawiera m.in. następujące ważne informacje:
• nazwę i adres producenta wyrobu,
• nazwę i adres podmiotu wprowadzającego wyrób do obrotu,
• typ i oznaczenie wyrobu,
• właściwości użytkowe wyrobu, które zostały w procesie ocenione,
• system oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych,
• numer i tytuł normy zharmonizowanej (lub Europejskiej Oceny Technicznej),
• daty ważności, które odnoszą się do momentu produkcji wyrobu (danego egzemplarza/partii),
• dane techniczne wyrobu oraz konfiguracja elementów wewnętrznych w przypadku urządzeń elektronicznych.

W tabeli 1 przedstawiono wybrane normy zharmonizowane z obszaru systemów sygnalizacji pożarowej.

Pełny wykaz norm zharmonizowanych z rozporządzeniem 305/2011 jest dostępny pod adresem https://ec.europa.eu/docsroom/documents/38863 (wykaz sporządzony 20.12.2019 r.). Z kolei wykaz wyrobów, dla których CNBOP-PIB prowadzi certyfikację europejską, znajduje się pod adresem https://www.cnbop.pl/uslugi/jednostka-certyfikujaca/wykazy/wykaz-pc-cpr.pdf

Deklaracja właściwości użytkowych (DWU)1

Po przeprowadzeniu wszystkich czynności z wynikiem pozytywnym producent powinien sporządzić dla wyrobu deklarację właściwości użytkowych. Powinna ona zawierać m.in.

• określenie typu wyrobu, dla którego została sporządzona,
• zamierzone zastosowanie lub zastosowania wyrobu budowlanego,
• właściwy dla wyrobu system lub systemy oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych,
• numer i datę wydania normy zharmonizowanej lub europejskiej oceny technicznej, którą zastosowano do oceny wyrobu,
• deklarowane właściwości użytkowe wyrobu wyrażone w poziomach lub klasach albo w sposób opisowy, które zostały potwierdzone w procesie oceny wyrobu.

Deklaracja powinna być wystawiona w języku państwa UE, w którym wyrób jest sprzedawany, oraz dołączana do pojedynczego wyrobu lub partii wyrobów. W określonych przypadkach może być udostępniona na stronie internetowej2 producenta i powinna pozostawać dostępna przez 10 lat.

Ponieważ poziom świadomości w tym obszarze jest zróżnicowany, na rynku funkcjonują różne tego typu dokumenty, także „deklaracjopodobne”, dlatego ważne, aby szczegółowo i bez pośpiechu zapoznawać się z ich treścią. Analiza deklaracji pozwala ocenić, czy:

• dotyczy wyrobu, który ma być zakupiony/dostarczony, jest wystawiona przez producenta wyrobu lub jego upoważnionego przedstawiciela, a nie np. firmę handlową,
• wskazuje jednostkę notyfikowaną, która przeprowadziła ocenę wyrobu,
• wskazuje właściwą normę zharmonizowaną wyrobu albo europejską ocenę techniczną,
• wyrób ma odpowiednie właściwości wymagane i niezbędne w danej sytuacji oraz czy zostały one potwierdzone, np. odporność na zimno, wytrzymałość na korozję, klasa reakcji na ogień B2ca-s1b ,d0, a1, klasa odporności ogniowej EI30, czas zachowania dostawy energii i przekazu sygnału E30-E90 itp.

Oznakowanie CE

Po wystawieniu deklaracji właściwości użytkowych producent ma prawo umieścić na wyrobie oznakowanie CE. W ten sposób producent bierze na siebie odpowiedzialność za zgodność wyrobu z deklarowanymi właściwościami użytkowymi. Oznakowanie CE należy umieścić na wyrobie budowlanym lub na jego etykiecie w sposób widoczny, czytelny i trwały. Gdy nie jest to możliwe lub nie można tego zapewnić ze względu na charakter wyrobu, nanosi się je na opakowaniu lub dokumentach towarzyszących wyrobowi.
Przykład oznakowania CE z informacją towarzyszącą przedstawiono w tabeli 2.

Oznakowaniu CE powinny towarzyszyć następujące informacje:

• dwie ostatnie cyfry roku, w którym zostało ono po raz pierwszy umieszczone,
• nazwa i adres siedziby producenta lub znak identyfikujący pozwalający w łatwy i jednoznaczny sposób określić nazwę i adres producenta,
• niepowtarzalny kod identyfikacyjny typu wyrobu,
• numer referencyjny deklaracji właściwości użytkowych,
• poziom lub klasa zadeklarowanych właściwości użytkowych,
• odniesienie do zharmonizowanej specyfikacji technicznej (hEN lub ETA),
• zamierzone zastosowanie wyrobu,
• numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej, jeżeli brała ona udział w procesie oceny wyrobu.

Ważne

Oznakowanie CE naniesione zgodnie z rozporządzeniem 305/2011 na wyrobie oznacza, że wyrób został poddany ocenie i ma potwierdzone właściwości użytkowe (te właściwości powinny być wskazane w DWU oraz w informacji towarzyszącej oznakowaniu CE).

Oznakowanie CE nie oznacza jednak, że dany wyrób jest odpowiedni dla użytkownika końcowego w danym państwie członkowskim UE. W każdym przypadku należy szczegółowo weryfikować, czy wskazane w DWU właściwości użytkowe są właściwe i na właściwym poziomie/klasie wymaganej przez przepisy techniczno-budowlane danego państwa członkowskiego.

W praktyce analiza oznakowania wyrobu i deklaracji właściwości użytkowych służy ocenie, czy dany wyrób można zastosować w danej inwestycji. Pozwala na ustalenie, czy wyrób: został poddany właściwemu procesowi oceny, ma odpowiednie właściwości użytkowe dla zamierzonego miejsca instalacji (np. na zewnątrz/wewnątrz budynku), odpowiednią klasę reakcji na ogień, odpowiednią czułość detekcji pożaru itp., a tym samym upewnienie się, że odbiorca dokonał odpowiedniego wyboru, a wyrób/system spełni swoje zadanie w budynku. Nie ulega wątpliwości, że zagadnienie to wymaga spokojnej i szczegółowej analizy.

Należy zwrócić uwagę na kilka aspektów:

1. Certyfikat stałości właściwości użytkowych to dokument, który wydaje Jednostka Notyfikowana, i jest on potrzebny przede wszystkim producentowi do wystawienia deklaracji właściwości użytkowych i oznakowania wyrobu. Certyfikat jest wydawany na podstawie wyników badań konkretnych próbek wyrobu i potwierdza, że wymagania normy zharmonizowanej w zakresie wskazanych właściwości użytkowych mają zastosowanie do wyrobu oraz że producent wdrożył system produkcji (m.in. obejmujący szczegółową dokumentację techniczną wyrobu, odpowiednie procedury postępowania, wyposażenie produkcyjne i kontrolno-pomiarowe itp.), który zapewnia, że następne egzemplarze/partie tego samego wyrobu też będą mieć odpowiednie właściwości użytkowe (zapewniona jest stałość właściwości użytkowych).System zakładowej kontroli produkcji ZKP jest cyklicznie oceniany w ramach nadzoru nad udzielonym certyfikatem w celu utrzymania jego ważności (weryfikacja stałości właściwości użytkowych).
   W praktyce oznacza to, że certyfikat nie jest dokumentem wystarczającym do wprowadzenia wyrobu do obrotu/dla odbiorcy wyrobu.
2. Deklaracja właściwości użytkowych jest sporządzana przez producenta i umożliwia oznakowanie wyrobu CE. Jest potrzebna odbiorcom wyrobów, ponieważ tym dokumentem producent potwierdza, że sprzedane egzemplarze partie/wyrobu mają właściwości określone w tym dokumencie.W praktyce oznacza to, że dla obiorcy wyrobu największe znaczenie ma deklaracja właściwości użytkowych (DWU) i oznakowanie wyrobu, certyfikat zaś stanowi niejako uzupełnienie dokumentacji. Zderzenie zapisów deklaracji i certyfikatu pozwala także na potwierdzenie, czy producent zawarł w deklaracji informacje nt. potwierdzonych w certyfikacji właściwościach użytkowych. Zdarza się niestety, że występują rozbieżności pomiędzy tymi dwoma dokumentami.
3. Obowiązek stosowania oznakowania CE wynika z wielu rozporządzeń i dyrektyw UE. W przypadku elektronicznych systemów zabezpieczeń ppoż. (SSP, DSO, SKRDiC) należy zwrócić uwagę na fakt, iż oznakowanie CE na te wyroby jest nanoszone także ze względu na postanowienia dyrektywy niskonapięciowej 2014/35/UE oraz dyrektywy kompatybilności elektromagnetycznej 2014/30/UE. Może zatem wystąpić sytuacja, w której na wyrobie jest oznakowanie CE wynikające tylko z jednej lub z dwóch dyrektyw, ale nie będzie ono posiadało wszystkich elementów wymaganych rozporządzeniem 305/2011 (np. brak numeru jednostki notyfikowanej, brak normy zharmonizowanej, brak informacji o deklarowanych właściwościach użytkowych itp.). W takiej sytuacji nie można stwierdzić, że wyrób spełnia także wymagania rozporządzenia 305/2011, choć ma oznakowanie CE.
4. Europejskie certyfikaty zgodności wydawane przed wejściem w życie rozporządzenia 305/2011 (CPR) na podstawie dyrektywy budowlanej 89/106/WE (CPD) pozostają nadal ważne, jeżeli w wyrobach nie wprowadzono istotnych zmian i nie zmieniła się norma zharmonizowana. Producenci mogą nadal ich używać do wystawienia DWU.
   W rzadkich przypadkach odbiorca wyrobu może się spotkać z następującą sytuacją:
   • Certyfikat zgodności CPD + deklaracja właściwości użytkowych wyrobu + oznakowanie CE
   Certyfikaty zgodności CPD nie zawierają niestety informacji o właściwościach użytkowych. Nie jest wówczas możliwe wyłapanie ewentualnych rozbieżności pomiędzy DWU a certyfikatem. W uzasadnionych przypadkach można poprosić producenta o udostępnienie sprawozdań z badań w celu wyjaśnienia wątpliwości.
5. Warto posiłkować się także wykazami wydanych certyfikatów prowadzonymi przez Notyfikowane Jednostki Certyfikujące na stronach internetowych – wykazy takie stanowią niejako katalog sprawdzonych urządzeń, w którym każdy uczestnik rynku może sprawdzić, czy dany wyrób i jego producent zostali ocenieni z wynikiem pozytywnym.

MŁ. BRYG. MGR INŻ. GRZEGORZ MROCZKO Absolwent SGSP, oficer PSP, pracownik Zakładu Ocen Technicznych CNBOP-PIB, koordynator ds. testowania wyrobów innowacyjnych wg procedury KG PSP, przedstawiciel Polski w TC 72 Europejskiego KT (CEN), członek KT 264 i KT 323 PKN. Od ponad 18 lat aktywny audytor jednostki certyfikującej w zakresie m.in. systemów sygnalizacji pożarowej, DSO, systemów wentylacji pożarowej, kabli i zespołów kablowych stosowanych w technicznych systemach zabezpieczeń ppoż.

Zobacz cz. 1. artykułu:
Ocena wyrobów służących do ochrony ppoż. budynków – narzędzie budowania bezpieczeństwa pożarowego. Cz. 1.