mł. bryg. mgr inż. Grzegorz Mroczko

Wyposażenie budynków w niezbędne urządzenia przeciwpożarowe ma na celu zapewnienie bezpiecznego użytkowania budynków, m.in. ze względu na ograniczenie powstawania pożaru i kontroli jego rozwoju, jeżeli do pożaru dojdzie. Istotna jest również możliwość ich wykorzystania w trakcie eksploatacji obiektu, a przede wszystkim podczas działań ratowniczo-gaśniczych w razie wystąpienia pożaru lub innego miejscowego zagrożenia.

Po przyjeździe na miejsce zdarzenia strażacy muszą dokonać rozpoznania i ustalić, co i gdzie się dzieje, czy są poszkodowani, jakie działania podjąć itp. Do przeprowadzenia rozpoznania niezbędne jest wejście do budynku i odnalezienie miejsca, w którym wystąpiło zagrożenie. Kiedy nie ma zewnętrznych oznak pożaru (dymu, ognia), ustalenie miejsca i skutków wystąpienia zagrożenia wymaga czasu i poszukiwań, aby potwierdzić lub wykluczyć jego wystąpienie.

W przypadku budynków wyposażonych w adresowalny system sygnalizacji pożarowej poszukiwania ułatwia i przyspiesza odczytanie na centrali SSP informacji, która czujka, w której strefie weszła w stan alarmowania. Rzut oka na inne urządzenia pozwoli na ustalenie, w jakim stanie pracy się znajdują np. system oddymiania budynku czy system gaszenia. W obiektach, w których personel jest obecny przez całą dobę (np. hotele, placówki medyczne), informacji udzieli także personel.

W przypadku budynków, które po godzinach funkcjonowania są zamknięte i nie ma w nich personelu (placówki banku, urzędy, ośrodki zdrowia, szkoły, hotele bez całodobowej recepcji itp.), wyzwaniem dla służb ratowniczych jest już uzyskanie dostępu do niego. Ratownicy mierzą się wówczas z decyzją, czy dokonywać siłowego wejścia, czy czekać na przyjazd osoby posiadającej klucze, której dostępność i mobilność w czasie wolnym od pracy jest ograniczona.

Przy projektowaniu i lokalizacji urządzeń ppoż. w budynku należy brać pod uwagę nie tylko korzyści inwestorskie (możliwość wznoszenia większych, wyższych, bardziej rozległych obiektów), ale także zagadnienie dostępności urządzeń ppoż. dla służb ratowniczych – elementy związane z pracą i sterowaniem urządzeniami ppoż. powinny być szybko i łatwo dostępne dla służb ratowniczych.

Oznacza to m.in. odpowiednią lokalizację tych urządzeń, odpowiednie oznakowanie miejsca ich instalacji oraz odpowiednie warunki w pobliżu urządzeń umożliwiające odczytanie informacji, zatrzymanie pracy, uruchomienie, zmianę sposobu działania urządzeń przez strażaków ratowników, którzy będą prowadzić działania ratowniczo-gaśnicze w budynku.

Należy też zapewnić, aby informacje przesyłane z systemu sygnalizacji pożarowej w budynku do komendy miejskiej lub powiatowej PSP zawierały informację, którym wejściem strażacy powinni dostać się do budynku, aby jak najszybciej ustalić i zlokalizować zagrożenie.

W przypadku budynków bez całodobowej obecności personelu należy rozważyć instalację systemu Kasety Straży Pożarnej (KSP), w której znajdują się klucze umożliwiające bezinwazyjne, sprawne wejście strażaków do obiektu i przeprowadzenie rozpoznania. Kaseta straży pożarnej jest instalowana w elewacji zewnętrznej budynku i zawiera podwójne drzwi.

Drzwi zewnętrzne są zwalniane przez system sygnalizacji pożarowej w chwili wejścia systemu w II stopień alarmowania. Drugie drzwi (wewnętrzne) są otwierane za pomocą kodu wpisywanego przez strażaków, a sam kod jest generowany przez dyspozytora na stanowisku kierowania i przekazywany strażakom przez radiostację. Kod jest aktywny tylko kilka minut. Po otwarciu wewnętrznych drzwi można z kaset pobrać klucze do drzwi wejściowych do budynku. Po zakończeniu akcji klucze ponownie deponuje się w KSP i zamyka podwójne drzwi.

Projektowanie budynków pod względem jak najlepszej dostępności dla służb ratowniczych nie jest szczegółowo opisane w przepisach techniczno-budowlanych. Można powiedzieć, że mieści się w zbiorze dobrych praktyk i wiedzy technicznej. Wsparcie dla inwestorów, projektantów, wykonawców, instalatorów i zarządców budynków w tym obszarze stanowią dostępne wytyczne CNBOP-PIB:

• W-0001 Wydanie 2:2016 – Pomieszczenia i miejsca obsługi urządzeń przeciwpożarowych w budynkach – lokalizacja, warunki wykonania, wyposażenie,
• W-0002 Wydanie 2:2021 – Wytyczne wyposażania budynków w Kasety Straży Pożarnej.

WYTYCZNE CNBOP-PIB W-0001

W wytycznych W-0001 wprowadzono pojęcia pomieszczenia obsługi urządzeń przeciwpożarowych (POUP), pomieszczenia technicznego urządzeń przeciwpożarowych (PTUP) oraz wskazano wymagania dotyczące lokalizacji, wyposażenia i oznakowania tych pomieszczeń.

Pomieszczenie obsługi urządzeń przeciwpożarowych (POUP)

Pomieszczenie, w którym są zlokalizowane elementy obsługowe urządzeń przeciwpożarowych (centrala sygnalizacji pożarowej, urządzenie zdalnej sygnalizacji i obsługi, centrala dźwiękowego systemu ostrzegawczego, mikrofon alarmowy lub tylko konsola z mikrofonem dla straży pożarnej).
W tym pomieszczeniu przebywają pracownicy obsługujący urządzenia przeciwpożarowe, np. portier, personel firmy świadczącej usługi ochrony itp.

Pomieszczenie techniczne urządzeń przeciwpożarowych (PTUP)

Pomieszczenie, w którym – ze względu na specyficzne wymagania w zakresie warunków środowiskowych (np. konieczność klimatyzowania pomieszczenia) lub warunki pracy urządzeń (szum wentylatorów) – można zlokalizować elementy centralne urządzeń ppoż. (np. centrala dźwiękowego systemu ostrzegawczego bez mikrofonu alarmowego, centrala systemu kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła). Do tego pomieszczenia posiada dostęp personel dokonujący czynności obsługowych i serwisowych/konserwacyjnych jedynie w czasie wykonywania wymienionych czynności.

WYBRANE WYMAGANIA DOTYCZĄCE POMIESZCZENIA OBSŁUGI URZĄDZEŃ PPOŻ. (POUP)

POUP powinno być zlokalizowane w sposób zapewniający szybkie dotarcie ratowników:

• na kondygnacji budynku, na której znajduje się wejście przewidziane i oznaczone jako wejście dla ekip ratowniczych,
• w pobliżu wejścia dla ekip ratowniczych,
• drzwi wejściowe do POUP powinny znajdować się w odległości nie większej niż 10 m od wejścia dla ekip ratowniczych.

POUP powinno mieć odpowiednie wymiary i być wydzielone pożarowo:

• ściany i stropy pomieszczenia w klasie odporności ogniowej REI 60,
• drzwi wejściowe w klasie odporności ogniowej EI 30,
• minimalna szerokość drzwi w świetle powinna wynosić 0,9 m,
• wymiary pomieszczenia powinny wynosić co najmniej 4 m x 4 m. Wielkość pomieszczenia powinna być dostosowana do liczby i wielkości zainstalowanych w nim urządzeń oraz umożliwiać ich konserwację. Wejście oraz poruszanie się ratownika wyposażonego w środki ochrony indywidualnej (m.in. aparat ochrony dróg oddechowych, rękawice ochronne) powinno być swobodne i zapewniać łatwy dostęp do urządzeń, otwarcie obudów czy drzwiczek od urządzeń).

POUP powinno być odpowiednio wyposażone:

• monitorowane poprzez czujki automatyczne systemu sygnalizacji pożarowej,
• w pomieszczeniu lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie należy zainstalować ręczny ostrzegacz pożarowy (ROP),
• centrale i urządzenia zdalnej obsługi urządzeń ppoż. powinny być umieszczone w sposób umożliwiający dostęp i obsługę przez ratownika wyposażonego w środki ochrony indywidualnej oraz odczyt informacji prezentowanych na wyświetlaczach (nie na jasnym tle, np. okna, bez refleksów sztucznego i naturalnego oświetlenia na wyświetlaczu),
• centrale i urządzenia zdalnej obsługi urządzeń ppoż. przewidziane do montażu na ścianie powinny być zamontowane na wysokości od 1,4 do 1,8 m,
• w razie potrzeby dopuszcza się umiejscowienie central urządzeń ppoż. w pomieszczeniu technicznym PTUP, wówczas w pomieszczeniu obsługi POUP należy zlokalizować urządzenia zdalnej obsługi urządzeń ppoż.

POUP powinno być odpowiednio oznakowane (rys. 1):

• w sposób widoczny po wejściu do budynku wejściem przewidzianym dla ekip ratowniczych,
• w przypadku lokalizacji POUP innej niż 10 m od wyjścia dla ekip ratowniczych należy zastosować dodatkowe oznakowanie wskazujące miejsce jego lokalizacji i kierunek dojścia.

Oznaczenie w części graficznej IBP
Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP) w części graficznej oraz na planach ewakuacyjnych budynku powinna zawierać oznakowanie i lokalizację POUP. Oznaczenie na planach ewakuacyjnych powinno być opisane pełną nazwą.

W POUP powinna znajdować się dokumentacja bądź być zapewniona możliwość dostępu do wersji elektronicznej dokumentacji:

1. Instrukcja postępowania w przypadku alarmów pożarowych i uszkodzeniowych
2. Plan ewakuacyjny budynku
3. Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego
4. Dokumentacja dla urządzeń ppoż., w które jest wyposażony budynek
   a. instrukcja obsługi i konserwacji,
   b. książka pracy,
   c. dokumentacja zawierającą opis działania, rozmieszczenie i identyfikację elementów,
   d. protokoły z przeglądów.
5. Dane kontaktowe do zarządcy budynku, firm wykonujących konserwacje i naprawy systemów, firm świadczących usługę monitoringu pożarowego (kontakt do firmy świadczącej usługę obsługi SSP powinien być naklejony na centrali) i przeciwwłamaniowego.

WYBRANE WYMAGANIA DOTYCZĄCE POMIESZCZENIA TECHNICZNEGO URZĄDZEŃ PPOŻ. (PTUP)

PTUP powinno być zlokalizowane w pobliżu POUP:

• Wyjście z PTUP powinno znajdować się w odległości nie większej niż 10 m od wyjścia z POUP, może znajdować się w POUP.

PTUP powinno mieć odpowiednie wymiary i być wydzielone pożarowo:

• ściany i stropy pomieszczenia w klasie odporności ogniowej REI 60,
• drzwi wejściowe w klasie odporności ogniowej EI 30,
• minimalna szerokość drzwi w świetle powinna wynosić 0,9 m,
• szerokość dojścia do pomieszczenia powinna wynosić co najmniej 1,5 m,
• wymiary pomieszczenia powinny zapewnić odpowiedni dostęp do urządzeń przez strażaka w pełnym ekwipunku np. z aparatem ochrony dróg oddechowych.

PTUP powinno być odpowiednio wyposażone:

• monitorowane przez czujki automatyczne SSP,
• wyposażone w instalacje i urządzenia elektryczne dostosowane do ich przeznaczenia zgodnie z wymaganiami Polskich Norm dotyczących tych instalacji i urządzeń,
• zapewnione oświetlenie o natężeniu od 300 do 500 lx,
• wyposażone w awaryjne oświetlenie ewakuacyjne.

Wyposażenie w urządzenia ppoż.:

• W razie potrzeby dopuszcza się umiejscowienie central urządzeń ppoż. w PTUP, wówczas w POUP należy zlokalizować urządzenia zdalnej obsługi urządzeń ppoż. połączone z centralami za pomocą nadzorowanego redundantnego połączenia (panel wyniesiony obsługi do centrali sygnalizacji pożarowej, mikrofon alarmowy, ręczny przycisk oddymiania, ręczny ostrzegacz pożarowy).

PTUP powinno być odpowiednio oznakowane (rys. 2):

Oznaczenie w części graficznej IBP

• W Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego w części graficznej i na planach ewakuacyjnych budynku niezbędne jest zastosowanie oznaczenia wraz z dokładną lokalizacją pomieszczenia.

W PTUP nie powinna być przechowywana dokumentacja, natomiast:

• powinien obowiązywać zakaz magazynowania i przechowywania rzeczy niezwiązanych z funkcjami pomieszczenia.
• powinien być utrzymywany stały porządek.

Dostęp do PTUP powinien być ograniczony tylko do osób uprawnionych i służb ratowniczych. Dopuszcza się zamykanie drzwi na klucz z zastrzeżeniem, że klucz znajduje się w odpowiednio oznaczonej skrzynce ze zbijaną szybą, przymocowanej do ściany w bezpośrednim sąsiedztwie drzwi do pomieszczenia.
Wytyczne określają także wymagania dotyczące lokalizacji Panelu Obsługi dla Straży Pożarnej (POSP).

POSP powinien być łatwo dostępny:

• zlokalizowany na kondygnacji budynku, na której znajduje się wejście, przewidziane i oznaczone jako wejście dla ekip ratowniczych,
• zlokalizowany w pobliżu wejścia dla ekip ratowniczych, w odległości nie większej niż 5 m od wejścia,
• POSP powinien być zamontowany na ścianie na wys. od 1,4 do 1,8 m,
  dostęp i obsługa POSP powinna być możliwa przez ratownika wyposażonego w środki ochrony indywidualnej.

Miejsce instalacji POSP powinno być oznakowane (rys. 3):

• w sposób widoczny po wejściu do budynku wejściem przewidzianym dla ekip ratowniczych.

Oznaczenie w części graficznej IBP

• Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego w części graficznej oraz na planach ewakuacyjnych budynku powinna zawierać oznakowanie i lokalizację POSP.

WYTYCZNE CNBOP-PIB W-0002 (dotyczące wyposażania budynków w Kasety Straży Pożarnej)

Drugie z omawianych wytycznych opisuje wymagania techniczne i organizacyjne związane ze stosowaniem systemu Kasety Straży Pożarnej, w tym m.in.:

• koncepcje rozwiązań technicznych kasety straży pożarnej,
• wymagania techniczne stosowania kasety,
• wymagania organizacyjne stosowania kasety,
• wymagania dotyczące oceny poprawności działania urządzeń i ich funkcjonalności,
• podczas przekazywania systemu kaset straży pożarnej do użytkowania,
• wymagania dotyczące oceny poprawności działania urządzeń i ich funkcjonalności,
• przez straż pożarną, listy kontrolne warunki, zalecenia dot. odbiorów,
• zalecenia obsługi i użytkowania zainstalowanych systemów,
• wytyczne dla użytkownika budynku.

Poniżej przedstawiono wybrane wymagania tych wytycznych.
Lokalizacja Kasety Straży Pożarnej (KSP) powinna być:

• uzgodniona z właściwym miejscowo komendantem powiatowym/miejskim PSP,
• zapewniająca swobodny dostęp po utwardzonym podłożu,
• zabezpieczona przed negatywnym wpływem warunków atmosferycznych,
• monitorowana antysabotażowo przez system sygnalizacji włamania i napadu,
• instalowana na ścianie zewnętrznej budynku, murowanej lub betonowej,
• instalowana w odległości nie większej niż 5 m od wejścia dla straży pożarnej albo wejścia głównego, jeżeli stanowi jednocześnie wejście dla straży pożarnej do budynku,
• drzwi zewnętrzne KSP powinny być w jednej płaszczyźnie z zewnętrzną powierzchnią ściany (zlicowane),
• dolna krawędź KSP powinna znajdować się na wys. od 1,0 m do 1,5 m.

KSP nie powinna być oznakowana ze względu na ewentualne działania sabotażowe.
Drzwi wejściowe do budynku, otwierane kluczami przechowywanymi w KSP, powinny być oznakowane w sposób jednoznaczny, trwały i czytelny (rys. 4):

Szafka na klucze do pomieszczeń

Wewnątrz budynku może być zainstalowana zamykana i nadzorowana szafka na klucze do pomieszczeń wewnętrznych budynku. Zamek szafki powinien być otwierany kluczem do drzwi zewnętrznych do budynku zdeponowanym w KSP. Szafka taka powinna być oznakowana w następujący sposób:

Podsumowanie

Dostępność budynku oraz lokalizacja i dostępność urządzeń przeciwpożarowych w budynku mają kluczowe znaczenie dla jego bezpiecznej eksploatacji oraz sprawności prowadzonych działań ratowniczo-gaśniczych. Służby ratownicze po przybyciu na miejsce zdarzenia mogą, dzięki zastosowaniu systemu KSP, szybko i sprawnie dostać się do budynku.

Odpowiednio wyposażone i zlokalizowane pomieszczenie, w którym znajdują się wszystkie elementy sygnalizacyjno-obsługowe urządzeń ppoż., pozwala służbom odczytać informacje z działających w budynku systemów i podjąć adekwatne działania, w tym także z wykorzystaniem tych systemów. Umożliwi to sprawne przeprowadzenie działań i szybsze udzielenie pomocy poszkodowanym oraz zmniejszy skutki wystąpienia pożaru lub innego zdarzenia.

Cel ten może być zrealizowany poprzez przyjęcie odpowiednich założeń projektowych i stosowanie dostępnych wytycznych, które stanowią uzupełnienie wymagań zawartych w przepisach techniczno-budowlanych, a ich stosowanie jest zalecane.

MŁ. BRYG. MGR INŻ. GRZEGORZ MROCZKO Absolwent SGSP, oficer PSP, pracownik Zakładu Ocen Technicznych CNBOP-PIB, koordynator ds. testowania wyrobów innowacyjnych wg procedury KG PSP, przedstawiciel Polski w TC 72 Europejskiego KT (CEN), członek KT 264 i KT 323 PKN. Od ponad 18 lat aktywny audytor jednostki certyfikującej w zakresie m.in. systemów sygnalizacji pożarowej, DSO, systemów wentylacji pożarowej, kabli i zespołów kablowych stosowanych w technicznych systemach zabezpieczeń ppoż.

Zobacz inne artykuły tego autora:
Ocena wyrobów służących do ochrony ppoż. budynków – narzędzie budowania bezpieczeństwa pożarowego
Ocena wyrobów służących do ochrony ppoż. budynków. Cz. 2. Oznakowanie CE