Katarzyna Niebrzydowska

Sektor bezzałogowych statków powietrznych (BSP), potocznie określanych mianem dronów, należy do jednych z najbardziej dynamicznie rozwijających się w przemyśle lotniczym na świecie. Polska nie stanowi wyjątku. Ten rynek w naszym kraju stale się rozwija i nabiera nowego wymiaru, kształtując wiedzę i świadomość potencjalnego użytkownika.

Popyt na profesjonalne zastosowanie dronów wzrasta nie tylko na rynku komercyjnym, ale także w sektorze publicznym. Zwiększa się też świadomość wykorzystania dronów i urządzeń peryferyjnych im towarzyszących w takich sektorach, jak infrastruktura krytyczna, transport, telekomunikacja, energetyka, rolnictwo, budownictwo i ochrona. Przedsiębiorstwa zaczynają dostrzegać ich potencjał i korzyści w zakresie funkcjonalności, możliwości rozwoju, korzyści finansowych, poprawy bezpieczeństwa i rozbudowy systemów zarządzania.

Producenci dronów prześcigają się w tworzeniu i testowaniu nowych modeli o zaawansowanych funkcjach, mogących działać nawet w trudnych warunkach atmosferycznych. Szybko postępujący rozwój wyprzedza zdecydowanie wiedzę i wdrażanie procesów edukacyjno-rozwojowych. Warto skorelować edukację z postępem technologicznym jako szansę na poszerzenie potencjału dronów w aspekcie ich specjalistycznego zastosowania. Tę szansę wykorzystuje Polska, która znalazła się w czołówce krajów o największym potencjale rozwoju technologii dronów. Ważnym elementem są przepisy prawa regulujące loty dronami na poziomie krajowym. O statusie prawnym szerzej w artykule.

Nowelizacja przepisów prawnych regulujących loty dronami

Świadomy uczestnik sektora dronów, mówiąc o bezzałogowych statkach powietrznych, ma na myśli nie tylko kwestie techniczne, ale również przepisy prawne, w których ramach użytkownik może poruszać się w codziennej pracy z dronem. Od 31 grudnia 2020 r. na terenie krajów Unii Europejskiej oraz w Liechtensteinie i Norwegii obowiązują wspólne przepisy dotyczące dronów, które zostały określone na podstawie Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) 2019/945 z 12 marca 2019 r. w sprawie bezzałogowych systemów powietrznych oraz operatorów bezzałogowych systemów powietrznych z państw trzecich oraz Rozporządzenia Wykonawczego Komisji (UE) 2019/947 z 24 maja 2019 r. w sprawie przepisów i procedur dotyczących eksploatacji bezzałogowych statków powietrznych.

Regulacje muszą być w najbliższym czasie zunifikowane w krajach europejskich, czekamy więc na nowelizację ustawy – Prawo lotnicze. Niemniej mamy obowiązek już stosowania nowych przepisów, które wniosły zmiany, dając nam nowy porządek prawny. Główną zmianą jest brak podziału na loty o charakterze sportowym, rekreacyjnym lub zarobkowym. Korzystanie z dronów w celu komercyjnym w większości przypadków będzie ogólnodostępne. Sklasyfikowano wykonywane loty na następujące kategorie: otwarta, szczególna i certyfikowana, ze względu na stopień ryzyka wykonywanych operacji lotniczych. W kategorii otwartej można pilotować dron w celach zarówno zarobkowych, jak i rekreacyjnych. Ponadto dochodzi rozróżnienie operatora i pilota dronu. Obowiązkowa jest rejestracja dronów. Popatrzmy na poniższe bloki tematyczne:

Rejestracja dronu

Chcąc latać dronem ważącym powyżej 250 g lub ważącym mniej niż 250 g, ale posiadającym rejestrator danych (np. kamerę) w kategorii otwartej, trzeba będzie zarejestrować się jako operator. Rejestracji dokonuje się poprzez stronę internetową Urzędu Lotnictwa Cywilnego (ULC). W tej kwestii będzie wymagane podanie imienia i nazwiska operatora, adresu zamieszkania lub siedziby firmy, numeru telefonu i adresu e-mail osoby fizycznej lub prawnej, w której imieniu odbywa się rejestracja. Każdy operator otrzyma indywidualny numer rejestracyjny, który będzie musiał umieścić na swoim dronie. Osoby powyżej 14. roku życia będą mogły zarejestrować się za zgodą opiekuna prawnego.

Obowiązkowe szkolenie

Po obligatoryjnej rejestracji na stronie ULC każdy operator będzie musiał przejść proste szkolenie online zakończone testem, który obejmie 40 pytań wielokrotnego wyboru z zakresu bezpieczeństwa lotniczego, ograniczeń korzystania z przestrzeni powietrznej, procedur i regulacji lotniczych, ochrony prywatności i danych osobowych, ogólnej wiedzy nt. dronów, bezpieczeństwa i ubezpieczenia. Bez zdanego testu będziemy mogli latać tylko najmniejszymi BSP.

Kategorie lotów

Według nowych przepisów klasyfikacja wykonywanych lotów jest oparta na stopniu ryzyka wykonywanych operacji lotniczych. Wyróżniamy trzy główne kategorie:

1. Kategoria otwarta – Open

Przeznaczona dla lotów o najniższym stopniu ryzyka. Loty w kategorii Open wykonuje się w podkategoriach A1, A2 i A3. Muszą zostać spełnione następujące warunki:

• dron należy do klasy C0, C1, C2, C3, C4 lub został skonstruowany do użytku prywatnego;
• waga dronu wynosi 25 kg lub jest mniejsza;
• lot jest wykonywany w zasięgu wzroku;
• operator zapewnia utrzymanie określonych odległości od osób;
• maks. wysokość lotów to 120 m nad ziemią;
• podczas lotu nie są przewożone materiały niebezpieczne ani zrzucane żadne inne materiały.

Podkategoria A1 (loty nad ludźmi) – drony klasy C0 (do 250 g), C1 (do 900 g), budowane samodzielnie (do 250 g); dopuszcza się przelot nad osobami postronnymi, zakaz lotów nad zgromadzeniami osób.
Podkategoria A2 (loty blisko ludzi) – drony w klasie C2 (do 4 kg); zakaz lotów nad osobami i zgromadzeniami osób, minimalna odległość od osób to 30 m lub 5 m, jeśli dron ma funkcję ograniczającą prędkość lotu do 5 m/s.
Podkategoria A3 (loty z dala od ludzi) – drony w klasie C3 i C4 lub budowane samodzielnie (do 25 kg); zakaz wlatywania nad osoby i zgromadzenia osób – odległość pozioma od osób i zabudowy minimum 150 m; obszary z założenia bez osób postronnych (pole, łąka).

2. Kategoria szczególna – Specific

Do kategorii szczególnej zaklasyfikowano loty niemieszczące się w wytycznych kategorii otwartej, przede wszystkim ze względu na zwiększone ryzyko operacji dla osób trzecich. Grupa ta obejmuje operacje w warunkach VLOS i BVLOS.

3. Kategoria certyfikowana – Certified

W kategorii certyfikowanej zobligowano do uzyskania zezwolenia na lot, jak w kategorii szczególnej. Dodatkowo trzeba mieć aktualny certyfikat operatora.
Podsumowując, nowy system prawny jest złożony i wymaga od użytkownika wnikliwego zapoznania się z przepisami w celu zachowania bezpieczeństwa działań.

Zastosowanie dronów do celów bezpieczeństwa w branży security

Obecnie poszukujemy zaawansowanych form ochrony, które stanowią główne lub uzupełniające narzędzie do zapewnienia bezpieczeństwa, prewencji, ochrony i zarządzania. Dążymy do osiągnięcia stanu braku zagrożenia, dającego pewność i gwarancję utrzymania poczucia bezpieczeństwa. To poczucie, niezależnie od poziomu i zakresu, w znacznym stopniu rzutuje na złożoność problematyki w wielu sferach naszego życia i jest ciągle rozwijane, zwłaszcza w zakresie przedmiotowym.
Potrzeba braku zagrożenia dała impuls do wdrażania inteligentnych systemów zabezpieczeń do monitorowania, nadzorowania, sygnalizacji i patrolowania. Przejdźmy do przykładów, które w miarę potrzeb i wyobraźni ludzkiej mnożą się, a ich lista pozostaje otwarta.

1. Monitorowanie i kontrola miejsc trudno dostępnych lub niebezpiecznych

Dron z kamerami i innymi czujnikami pozwala na długotrwale monitorowanie miejsc i obiektów trudno dostępnych, a nawet niebezpiecznych dla człowieka. Takimi obiektami są np. sieci energetyczne, sieci trakcyjne, rurociągi i inne. W trakcie monitorowania mamy możliwość przeprowadzenia szybkiej diagnozy w przypadku awarii. Dron może latać zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, niezależnie od warunków atmosferycznych.
Dzięki zaawansowanym możliwościom lot można zaplanować, a następnie wykonać w tzw. trybie autonomicznym. Operator dronu, wykonując lot, realizuje świadomie zaplanowaną funkcję monitorującą z uwzględnieniem strategicznych punktów objętych dozorem czy też patrolem. Porównując proces monitorowania wykonany przez człowieka z wykonanym przez dron, jednoznacznie stwierdzimy, że ten sam obiekt czy teren monitorowaliśmy kilka razy szybciej, z większą dokładnością i bez narażenia człowieka – pracownika ochrony na zagrożenia.

2. Monitorowanie stanu technicznego obiektu w kontekście wczesnej identyfikacji zagrożenia

Przy użyciu dronu wyposażonego w kamery i inne urządzenia z łatwością można wykonać funkcję monitorowania stanu technicznego obiektów czy ogrodzeń na danym terenie, wychwytując naruszenia, zawaliska, uszkodzenia i inne. Dzięki obrazowi z kamery termowizyjnej zamontowanej na dronie można np. ocenić, jak dużo śniegu zalega na dachach, zwłaszcza dużych hal produkcyjno-magazynowych, i odpowiednio wcześnie zlecić ich odśnieżanie, by uchronić przed zawaleniem się dachu. Obraz z kamery dronu pozwala ocenić stan techniczny obiektu, następnie stanowi podstawę do przygotowania dokumentacji technicznej modernizacji i prac konserwacyjnych.

W trakcie patrolu z powietrza, używając urządzeń peryferyjnych, można wykryć każdą nieprawidłowość, podjąć czynności proceduralne i uchronić dany obiekt oraz ludzi przed niebezpieczeństwem i stratami. Przykładem może być wczesne wykrycie pożaru poprzez zlokalizowanie ukrytego źródła ciepła w takich obiektach, jak składowiska węgla, siarki i innych surowców na hałdach. Przydatne jest też np. wykrycie przekroczenia zadanego progu wielkości mierzonej przez czujnik gazu lub kamerę termowizyjną.

3. Weryfikacja alarmu

Kamera na dronie pozwala szybko zweryfikować zdarzenie alarmowe wywołane w którymś z podsystemów, np. SSP lub ochrony perymetrycznej (przekroczenie ogrodzenia). W przypadku faktycznego wtargnięcia do chronionej strefy operator przy użyciu dronu może śledzić ewentualną drogę intruza.

4. Patrole z powietrza

Dron ze specjalistyczną kamerą, wykonując przelot wzdłuż granicy strzeżonej strefy z dowolną liczbą punktów trasy i ścieżek, szybciej i dokładniej monitoruje znacznie większy obszar strefy patrolowanej. Kamera wykrywa intruza i utrwala jego wizerunek, co może stanowić materiał dowodowy dla przyszłego postępowania. Dzięki dodatkowym urządzeniom peryferyjnym, np. głośnika, można wezwać intruza do opuszczenia chronionego terenu. Z kolei kamery termowizyjne oraz te z obiektywem o dużym zoomie pozwalają wykryć nieuprawnione osoby w miejscach trudno dostępnych dla oka ludzkiego oraz wykryć podejrzane zachowania osób, nieprawidłowe ruchy aut w obrębie strefy monitorowanej i wcześniej zareagować.

5. Kontrola stanu ilościowego towaru w przypadku podejrzenia kradzieży

Przy użyciu dronu z odpowiednią kamerą i oprogramowaniem można wykonać lot kontrolny nad obiektem składującym towar i dokonać pomiarów tego towaru, które dadzą nam obraz stanu ilościowego w porównaniu ze stanem np. sprzed doby. Towary nie zawsze są składowane na zamkniętym terenie, m.in. węgiel czy stal, stanowiąc łatwy łup dla zorganizowanych grup przestępczych.

Jak się bronić przed dronami, czyli systemy antydronowe (aspekty prawne stosowania, taktyka, technika i nie tylko)

Pomimo różnorodnych i użytecznych możliwości zastosowania dronów w branży ochrony spotykamy się również z nieuprawnionymi próbami ich użycia w kontekście naruszenia prywatności, działań przemytniczych, szpiegowskich czy terrorystycznych na obiekty publiczne czy infrastruktury krytycznej. Każde takie nieuprawnione działanie ma za zadanie pozyskanie informacji o danym celu, rozpoznanie obiektu w celach rabunkowych, pozyskanie wiedzy o modelu prowadzonej działalności czy zbieranie danych o rozwoju firmy, co dotyczy zwłaszcza zakładów produkcyjnych.

Lista obiektów zagrożonych niepożądanymi działaniami dronów się wydłuża. Wynika to z coraz większej świadomości po stronie zarządzających danymi miejscami. Przedsiębiorcy dużych zakładów produkcyjnych, firm logistyczno-spedycyjnych, obiektów infrastruktury krytycznej, rządowych, rekreacyjno-sportowych i prywatnych dostrzegają problem szeroko pojętej inwigilacji przez dokonujących nieuprawnione loty nad ich obiektami. Powyższe działania stanowią podstawę dla producentów do tworzenia coraz nowocześniejszych urządzeń czy systemów do identyfikacji i neutralizacji dronów w sytuacji zagrożenia.

Warto wspomnieć o możliwościach formalnoprawnych zastosowania systemów antydronowych w praktyce, gdyż użycie takiego rozwiązania leży w gestii ograniczonej liczby instytucji i tylko w określonych przypadkach. Tę kwestię reguluje art. 126a ustawy – Prawo lotnicze:

Powyższy przepis wyraźnie określa listę podmiotów i listę przesłanek do zastosowania systemów antydronowych. Firmy ochrony należą do tych podmiotów, mieszczą się w pojęciu specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych po spełnieniu ustawowych wymogów.

Odnosząc się do rozwiązań technicznych, należy podkreślić, że rynek ten stale się rozwija, dając rozwiązania coraz lepszej jakości. Obecne systemy antydronowe opierają się na wielu sensorach/czujnikach (radar, kamera, detektory) czy detektorach akustycznych. Rozróżniamy systemy mające na celu neutralizację dronu, odesłanie dronu do operatora, wymuszenie lądowania lub w skrajnych przypadkach zniszczenie poprzez np. zestrzelenie. W tej technologii producenci stosują m.in. metody zagłuszania sygnału, systemy radarowe, metody kinetyczne oraz fizyczne systemy przechwytujące.

Podsumowanie

Rynek dronów w Polsce stale się rozwija w aspektach zarówno technicznym, legislacyjnym, jak i systemów zarządzania. W kontekście branży zabezpieczeń wydłuża się lista zastosowań dronów w praktyce. Użytkownicy dzięki rozwojowi rynku stosują zróżnicowane modele wraz z urządzeniami specjalistycznymi i oprogramowaniem, budują odpowiednie procedury i systemy zarządzania. Podejmują również próby samoobrony przed nieuprawnionymi i niepożądanymi działaniami z użyciem dronów. Rynek dronów dostarcza coraz więcej rozwiązań stanowiących uzupełnienie systemu bezpieczeństwa.

Katarzyna Niebrzydowska Ekspert ds. lotnictwa bezzałogowego. Od 2007 r. związana z branżą bezzałogowych statków powietrznych w lotnictwie cywilnym i wojskowym. Realizowała i nadzorowała projekty związane z dostarczaniem BSP na rzecz sił zbrojnych RP, sił specjalnych, administracji publicznej i prywatnych przedsiębiorstw. Autorka kilku publikacji z zakresu rynku BSP w kontekście bezpieczeństwa publicznego.