Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego – element systemu zarządzania kryzysowego

Łukasz Stępień

Komu jest potrzebna Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego? Odpowiedź wydaje się oczywista. Wszystkim podmiotom wymienionym w rozporządzeniu w sprawie ochrony ppoż. budynków, innych obiektów budowlanych i terenów¹. I na tym można by poprzestać, gdyby nie to, że idąc za literą prawa, często pomijamy jego ducha i zapominamy, że może to być całkiem przydatny dokument.

W obiegowej opinii Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego (IBP) jest przeznaczona dla jednostek straży pożarnej. Ma to być dokument ułatwiający kierującemu działaniami ratowniczymi ich realizację na miejscu zdarzenia. Od strony prawnej jest jednak jasno wskazane, że realną wartość dla jednostek ratowniczych stanowi tylko część dokumentu. O ile IBP powinna się znajdować w miejscach dostępnych dla ekip ratowniczych, o tyle informacje nt. warunków ochrony ppoż. i rzuty graficzne muszą być przechowywane w sposób, który powinien zapewnić możliwość ich natychmiastowego wykorzystania na potrzeby prowadzenia działań ratowniczych.

Ponadto obiekty, które muszą być obowiązkowo wyposażone w systemy sygnalizacji pożarowej, takie jak:

centra handlowe,
duże teatry i kina,
wysokie i wysokościowe budynki użyteczności publicznej,
stacje metra i kolei podziemnych,
zabytki i biblioteki o znaczeniu narodowym,

są zobowiązane przekazać właściwemu komendantowi powiatowemu (miejskiemu) straży pożarnej informacje nt. warunków pożarowych obiektu, łącznie z rzutami graficznymi, w celu ich wykorzystania na potrzeby planowania i organizacji działań ratowniczych. Zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznie realną wartość dla działań ratowniczo-gaśniczych mają tylko dwie części całego dokumentu.

W praktyce wykorzystanie nawet tych informacji bywa mocno utrudnione. Główne problemy to aktualność i jakość opracowania dokumentu. Rozporządzenie nakłada obowiązek aktualizacji IBP po każdej zmianie sposobu użytkowania obiektu lub procesu technologicznego, która wpływa na zmianę warunków pożarowych, np. przebudowa skutkująca zmianą dróg ewakuacyjnych albo zwiększenie ilości cieczy łatwopalnych znajdujących się w obiekcie (chociażby w sklepach budowlanych). Każda taka zmiana powinna być odnotowana/zaktualizowana w dokumencie oraz w dokumentacji przekazanej do odpowiedniej komendy. Doświadczenie pokazuje, że „rzeczywistość prawna” często rozmija się z „rzeczywistością faktyczną”.

Drugim poważnym problemem jest jakość wykonania dokumentu. Ustawa zawiera informację, CO powinno się znaleźć w IBP, natomiast nie ma wytycznych, JAK powinno to wyglądać. Niestety, również Komenda Główna PSP do tej pory nie wydała żadnych rekomendacji z tego zakresu². W efekcie każde opracowanie wygląda inaczej.

Częstym problemem jest szum informacyjny – zbyt duża ilość nieistotnych informacji, np. rok powstania zakładu albo historia rozwoju organizacji w Polsce. Dokument sztucznie „pęcznieje”, nie przekładając się w żaden sposób na jego wartość. Problemy z jakością wpływają też na czytelność rzutów graficznych. Większość autorów IBP korzysta z rzutów będących częścią projektu budowlanego. Nie ma w tym nic nagannego, jeśli na planach będą znajdować się tylko informacje wymagane w rozporządzeniu.

Gorzej, gdy na tych samych grafikach pojawią się też plany instalacji wodno-kanalizacyjnej, elektrycznej albo wymiary wszystkich pomieszczeń, w dodatku na czarno-białym rzucie. Kierujący działaniami ratowniczymi, widząc tak opracowany dokument, będzie zapewne wolał przeprowadzić „rozpoznanie bojem”, niż próbować zrozumieć, co autor instrukcji bezpieczeństwa pożarowego miał na myśli. W efekcie traci się ogromną szansę na sprawniejsze przeprowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej i szybsze wyelminowanie zagrożenia. A na jak najszybszym usunięciu zagrożenia powinno szczególnie zależeć zarządzającemu obiektem. I to właśnie on może najpełniej wykorzystać możliwości, jakie daje dobrze opracowana i wdrożona instrukcja bezpieczeństwa pożarowego.

Podstawą do opracowania rozdziału dotyczącego warunków ochrony ppoż. jest najczęściej projekt budowlany. Zawiera on warunki ochrony ppoż. ze wszystkimi informacjami nt. budynku i charakterystyki zagrożeń pożarowych³. Właściwie przygotowana IBP musi uwzględniać nie tylko dane projektowe, ale także stan faktyczny wynikający z realizowanych procesów technologicznych, magazynowanych substancji i aktualnych warunków technicznych obiektu.

Taką ocenę może wykonać tylko osoba mająca odpowiednie kwalifikacje, najczęściej na podstawie wizji lokalnej, analizy dokumentacji i rozmów z pracownikami. Dobrze przeprowadzony proces aktualizacji IBP pozwala zidentyfikować potencjalne zagrożenia i ryzyka, których użytkownicy obiektu mogą nie być świadomi. Z tego też powodu, nawet jeśli w obiekcie nie doszło do zmian warunków pożarowych, instrukcja podlega konieczności aktualizacji (czyt. weryfikacji) co dwa lata.

Jeżeli w obiekcie przewidziano możliwość prowadzenia prac pożarowo niebezpiecznych, to w dokumencie tym muszą się znaleźć informacje na temat zabezpieczenia takich prac. Czyli po raz kolejny angażujemy specjalistę z zakresu bezpieczeństwa pożarowego, którego zadaniem jest wsparcie organizacji i określenie sposobów zabezpieczenia prac pożarowo niebezpiecznych, aby ograniczyć ryzyko wystąpienia zagrożenia pożarowego, a w efekcie wystąpienia zagrożenia życia i zdrowia ludzi oraz strat w mieniu.

Opracowanie i wdrożenie IBP mogą też być podstawą do zbudowania systemu zarządzania incydentami w organizacji. Ochrona ppoż. w rozumieniu ustawowym polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem⁴, a w IBP muszą się znaleźć informacje nt. sposobu postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia miejscowego, warunki i organizacja ewakuacji oraz zadania i obowiązki w zakresie ochrony ppoż.

Wystarczy, że zrealizujemy również wymóg prawny dotyczący zapoznania stałych użytkowników obiektu z dokumentem i wtedy już mamy:

• użytkowników, którzy znają wymogi bezpieczeństwa pożarowego (działania profilaktyczne),
• użytkowników obiektu, którzy wiedzą, jak postępować podczas zagrożenia (działania reaktywne),
  użytkowników obiektu, którzy potrafią bezpiecznie opuścić obiekt,
• zdefiniowane role i odpowiedzialności w zakresie postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia,
  spełniając jednocześnie wymogi polskiego prawa, bez tworzenia dodatkowych procedur, dokumentów i regulacji.

Warto wspomnieć też o rzutach graficznych, które będą przydatne straży pożarnej i jednostkom policji prowadzącym przeszukanie obiektu w związku z „telefonem o bombie”. Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego jest też jednym z ważniejszych dokumentów w ochronie fizycznej. Ochrona osób obejmuje działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia i zdrowia, natomiast ochrona mienia to działania zapobiegające przestępstwom i wykroczeniom przeciwko mieniu oraz przeciwdziałające powstawaniu szkody wynikającej z tych zdarzeń⁵. Łamanie przepisów pożarowych natomiast może nosić znamiona zarówno wykroczeń (art. 82 Kodeksu Wykroczeń – sprowadzanie niebezpieczeństwa pożaru), jak i przestępstw (art. 163 Kodeku Karnego – sprowadzanie katastrofy).

Ponadto rzuty graficzne będące załącznikiem do IBP są doskonałą bazą do opracowywania map patrolowych. Zespół ochrony jest często pierwszym źródłem informacji dla jednostek straży pożarnej, które przyjadą na miejsce zdarzenia – pracownik ochrony potrafiący wskazać konkretne obszary i instalacje na mapie jest ogromnym wsparciem w trakcie działań ratowniczych. Zaangażowanie zespołu ochrony w obszary bezpieczeństwa pożarowego znajduje też odzwierciedlenie w międzynarodowych standardach, takich jak NFPA 601: Standard for Security Services in Fire Loss Prevention (Standard dla służb ochrony w zakresie przeciwdziałania stratom związanym z pożarami) i BSI 16000 Security Management – Strategic and operational guideliness (Zarządzanie ochroną fizyczną – wytyczne strategiczne i operacyjne). Ustawodawca zezwolił również, aby w obiektach służących obronności państwa oraz zlokalizowanych na terenach zakładów karnych i aresztów IBP stanowiła część planu ochrony lub działań ratowniczych.

Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego może być też skryptem ułatwiającym codzienne administrowanie obiektem. Zawiera informacje nt. sprzętu pożarowego, jego umiejscowienia i zasad poddawania przeglądom technicznym. Podział na strefy pożarowe i kierunki dróg ewakuacyjnych pozwalają na szybką weryfikację, czy „wywiercenie dziury w tej ścianie” albo „przestawienie maszyny w inne miejsce” będzie wymagało dodatkowych zmian, np. zastosowania przepustów ognioochronnych czy reorganizacji oznaczeń dróg ewakuacyjnych. To sporo możliwości jak na jeden, dobrze opracowany i wdrożony dokument.

Łukasz Stępień Specjalista z zakresu bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego. Członek Krajowego Stowarzyszenia Ochrony Przeciwpożarowej w USA.

1  Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 nr 109 poz. 719).
2  Mimo że obowiązek opracowywania Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego istnieje już od blisko 30 lat, został wprowadzony rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.
3  Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2 grudnia 2015 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (Dz.U. 2015 poz. 2117).
4  Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. Dz.U. 2010 nr 109 poz. 719).
5  Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. (Dz.U. 2010 nr 109 poz. 719).