Jakub Adamczyk
Polgard

Zdecydowana większość nowoczesnych pojazdów komunikacji miejskiej jest wyposażona w systemy monitoringu wizyjnego. Dzieje się tak głównie ze względu na chęć ograniczenia aktów wandalizmu oraz zwiększenie poczucia bezpieczeństwa wśród pasażerów. Jednocześnie dowód w postaci wysokiej jakości nagrań może szybko rozstrzygać spory na linii pasażer – operator.

Efektywność i użyteczność mobilnych systemów CCTV zależy jednak od zastosowanego rozwiązania i parametrów urządzeń. Autor opisuje te parametry w sposób pozwalający na sprecyzowanie oczekiwań zamawiającego tabor komunikacyjny w dokumentacji przetargowej.

Funkcjonalność systemu w pojeździe
Podstawową funkcją systemu monitoringu wizyjnego w pojeździe jest rejestrowanie i wyświetlanie obrazu z kamer. Czas zapisu zależy od indywidualnych wymagań klienta, ale z reguły nie powinien być krótszy niż 14 dni. Akceptowalne parametry nagrywania powinny być nie gorsze niż w przypadku rozdzielczości 1920 x 1080 przy 15 kl./s dla kamery czołowej oraz 1280 x 720 przy 10 kl./s dla pozostałych kamer. Aby obraz z kamer wyświetlany na monitorze dotykowym był czytelny, przekątna urządzenia powinna mieć minimum 8 cali. Ważne jest też umożliwienie skonfigurowania dowolnej matrycy wyświetlania kamer¹⁾ oraz podglądu schematu pojazdu z naniesionymi urządzeniami. Wtedy prowadzący pojazd będzie mógł, klikając ikony na schemacie, uruchomić podgląd z wybranej kamery.
Istotną funkcją systemu jest reakcja na sygnały z pojazdu, np. wyświetlanie obrazu z kamery cofania po wrzuceniu biegu wstecznego lub podgląd z kamery lusterkowej po otwarciu drzwi.

Informacje te mogą być także oznaczone na wyświetlanym materiale (np. w postaci ikony zamkniętych/otwartych drzwi na nagraniach z kamery lusterkowej). Prowadzący pojazd powinien też mieć możliwość podglądu statusu systemu i komponentów (nagrywanie, kamery, stan dysków itp.). Konieczne jest również zapewnienie zaawansowanego systemu zabezpieczeń i zarządzania użytkownikami – administratorowi należy przydzielić dostęp do wszystkich ustawień systemu, ale np. kierowca lub motorniczy nie powinni mieć dostępu do nagrań.

Ideą nowoczesnych systemów monitoringu mobilnego jest zarządzanie nimi bez konieczności wchodzenia do pojazdu.

Funkcjonalność systemu zarządzania
Ideą nowoczesnych systemów monitoringu mobilnego jest zarządzanie nimi bez konieczności wchodzenia do pojazdu. Pobieranie nagrań, podgląd na żywo statusu systemu, jego komponentów oraz obrazów z kamer następuje poprzez sieć bezprzewodową. Dlatego wskazane jest wyposażenie systemu w router z obsługą sieci 4G, który automatycznie przełączy sieć GSM na Wi-Fi, gdy pojazd znajdzie się w zajezdni. W celu ułatwienia obsługi warto, aby system zdalnego zarządzania posiadał harmonogram pobieranych nagrań, tj. możliwość zaprogramowania przyszłego zgrywania nagrań, które rozpocznie się automatycznie, gdy pojazd zjedzie do zajezdni i będzie w zasięgu Wi-Fi (tak aby nie było konieczności oczekiwania na autobus lub wykorzystywania nadmiernej ilości danych GSM).

Pobrane materiały powinny być kodowane (mieć znak wodny) oraz zapisane w popularnym formacie wideo (np. mp4), aby było możliwe ich odtwarzanie w powszechnie dostępnych programach. Z kolei w odtwarzaczach systemu monitoringu standardem jest funkcja stop-klatki, przewijania przód/tył z różnymi prędkościami i wyszukiwania nagrań np. po współrzędnych GPS lub tekście.
System zarządzania CCTV w pojazdach warto wyposażyć w dodatkowe funkcje, takie jak ich wizualizacja na mapie. Wyświetlanie położenia pojazdów powinno być połączone z możliwością łatwej identyfikacji ich statusów (np. szary – nieaktywny, zielony – aktywny i sprawny, czerwony – aktywny i niesprawny). Warto też zapewnić w systemie monitoringu możliwość dwustronnej komunikacji między prowadzącym a operatorem (za pomocą wiadomości lub połączenia głosowego). Grupowanie pojazdów pozwoli z kolei na łatwy podział według marki/typu pojazdu.

Sposób rozmieszczenia urządzeń w pojeździe
Trzeba zadbać o to, by kamery były umieszczone w sposób zapewniający optymalne objęcie przestrzeni pasażerskiej, by wyeliminować powstawanie martwych stref. Strategicznymi miejscami z punktu widzenia identyfikacji osób są niewątpliwie drzwi wejściowe i kabina prowadzącego pojazd oraz ich najbliższe otoczenie, z powodu występowania częstych incydentów w tych obszarach. Liczba kamer ze względu na koszty oraz możliwości montażowe jest często ograniczona, stąd też warto stosować obiektywy o szerokim kącie widzenia, aby maksymalnie wykorzystać ich możliwości (np. o długości ogniskowej 2,8 mm).

Następnym ważnym obszarem do monitorowania jest przestrzeń poza pojazdem, a mianowicie tył, przód oraz drzwi na zewnątrz, w przypadku pojazdów wykorzystujących sieć trakcyjną – kamery obserwujące pantografy. Są to miejsca, których obserwacja pozwala niejednokrotnie na skuteczną ocenę zaistniałych zdarzeń. Kamery zamontowane w tych miejscach nieraz przyczyniły się do oceny ustalenia sprawcy kolizji, są pomocne przy cofaniu w przypadku kamery zamontowanej z tyłu pojazdu oraz działają jako lusterko boczne pozwalające dodatkowo obserwować osoby wsiadające.
Rejestrator powinien być zamontowany w zamkniętej szafce, która uniemożliwia dostęp pasażerom i kierowcom. Wskazane, aby przestrzeń, w której się znajduje, zapewniała odpowiednią wentylację, ponieważ każde urządzenie ma określoną maksymalną temperaturę pracy, powyżej której może ulec awarii.

Parametry urządzeń
W skład systemu monitoringu w pojazdach wchodzą:
• rejestrator,
• kamery,
• monitor umieszczony w kabinie kierowcy,
• moduł komunikacyjny,
• urządzenia pomocnicze (przełączniki, przetwornice napięcia, UPS).
Parametry rejestratora, który jest najważniejszym urządzeniem całego systemu, należy dobrać, biorąc pod uwagę kilka czynników. Należy wyposażyć go w dyski o odpowiedniej pojemności, aby umożliwić zapis materiału przez wystarczająco długi okres i przy zachowaniu odpowiednich parametrów. Przykładowo w autobusie z 6 kamerami oraz wymaganym zapisem minimum 14 dni łączna pojemność dysków nie powinna być mniejsza niż 2 TB. Z kolei pojazd wyposażony w 8 kamer, aby zapewnić czas zapisu w dobrej jakości przez 30 dni, powinien mieć łącznie ok. 6 TB przestrzeni dyskowej. Dyski, na których będą zapisywane nagrania, powinny być przeznaczone do ciągłej pracy oraz umieszczone w kieszeniach zamykanych na klucz i mających absorbery drgań.
Warto również skorzystać z funkcji backup rejestratora, która umożliwi nagrywanie na dwóch dyskach jednocześnie, co pozwoli na zachowanie nagrań w przypadku awarii jednego z nośników. Wykonawca systemu monitoringu powinien dostarczyć stację dokującą do dysków, aby w razie potrzeby zapewnić szybką ich wymianę. Rejestrator musi być urządzeniem przeznaczonym do zastosowania w pojazdach, czyli mieć odpowiednią budowę, zakres temperatury pracy od -30° do 60° oraz wydajny procesor umożliwiający wykonywanie wymaganych przez operatora funkcji i dalszą rozbudowę.

Zastosowane kamery wewnętrzne także muszą być przystosowane do zastosowań w pojazdach – spełnianie wymagań normy EN 50155:2007, brak ostrych krawędzi, posiadanie obudowy o wysokiej wytrzymałości mechanicznej (co najmniej IK08), konstrukcja uniemożliwiająca ich otwarcie przez osoby niepowołane. Muszą obsługiwać rozdzielczość co najmniej full HD (1920 x 1080), mieć funkcję WDR i być wyposażone we wbudowany oświetlacz podczerwieni w celu umożliwienia obserwacji nawet w ciemności. Zaleca się zastosowanie obiektywów o maksymalnej długości ogniskowej 2,8 mm, by osiągnąć szeroki kąt widzenia kamer.

System monitoringu wizyjnego w pojazdach warto wyposażyć w dodatkowe funkcje, takie jak wizualizacja na mapie, która wyświetla aktualne położenie pojazdów.

Kamery zewnętrzne, oprócz spełnienia wymogów do zastosowania w pojazdach (norma EN 50155:2007, brak ostrych krawędzi), powinny wyróżniać się jeszcze większą wytrzymałością mechaniczną (najlepiej IK10), wodoszczelnością (IP 68) i mieć wbudowaną grzałkę. Muszą obsługiwać rozdzielczość co najmniej full HD (1920 x 1080), posiadać funkcję WDR i być wyposażone we wbudowany oświetlacz podczerwieni o większym zasięgu (do 30 m). Podobnie jak w przypadku kamer wewnętrznych, ze względu na chęć osiągnięcia szerokiego kąta widzenia kamer, zalecane jest zastosowanie obiektywów o maksymalnej długości ogniskowej 2,8 mm.
Ważnym, lecz często pomijanym (np. w systemach analogowych) urządzeniem jest UPS. Służy on do podtrzymania napięcia rejestratora w celu umożliwienia bezpiecznego wyłączenia systemu i poprawnego zamknięcia np. plików z nagraniami. UPS systemu monitoringu wizyjnego powinien zapewnić podtrzymanie zasilania rejestratora systemu w zaprogramowanym czasie po wyłączeniu głównego zasilania w pojeździe.

Obsługa i serwis systemu
Zapewnienie łączności bezprzewodowej umożliwia prowadzenie dozoru nad działaniem systemu przez jego dostawcę. Firma odpowiedzialna za monitoring w autobusie czy tramwaju powinna stale zdalnie sprawdzać funkcjonowanie CCTV. Po uruchomieniu pojazdu rejestrator musi ponadto sprawdzić swoją wersję oprogramowania na serwerze dostawcy i automatycznie pobrać aktualizację, gdy jest ona dostępna.

1) Matryca wyświetlania kamer oznacza sposób ich wyświetlania na ekranie – pozwala na optymalne zasady podziału, aby maksymalnie wykorzystać przekątną ekranu. Ponadto jest możliwość wyświetlenia, np. tylko obrazów z kamer wewnątrz pojazdu.