mgr inż. Janusz Sawicki
IBP NODEX

Bezpieczeństwo procesów i instalacji technologicznych jest priorytetowym czynnikiem, zapewniającym ciągłość działania zakładów przemysłowych. W tej dziedzinie jednym z najważniejszych jest bezpieczeństwo pożarowe. Skutkiem pożaru są straty materialne spowodowane zniszczeniem urządzeń i surowców, przestojami w produkcji oraz czasami wręcz nieodwracalnymi zniszczeniami środowiska naturalnego.

Poziom bezpieczeństwa pożarowego powinny zapewniać takie rozwiązania, które
• po pierwsze, zapobiegają występowaniu warunków skutkujących wybuchem pożaru,
• po drugie, wykrywają pożar w bardzo wczesnej fazie jego rozwoju i skutecznie tłumią jego rozwój.

Zapobieganie występowaniu pożarów polega m.in. na przyjęciu i wdrożeniu rozwiązań organizacyjnych i technicznych. Rozwiązania organizacyjne polegają na opracowaniu odpowiednich procedur bezpieczeństwa związanych z procesem technologicznym, ich wdrożeniu, egzekwowaniu i nowelizacji – przynajmniej tych, które są związane ze zmianą technologii lub urządzeń.

Procedury powinny zawierać sposoby postępowania w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych (w tym pożaru), typować miejsca newralgiczne i szacować ryzyko wystąpienia w nich sytuacji niebezpiecznych. Wdrożenie procedur jest związane przede wszystkim z treningiem personelu, który musi przyswoić sobie wzorce zachowań i umiejętność postępowania w sytuacjach nietypowych, mogących stać się sytuacjami kryzysowymi. Procedury takie powinny być zrozumiałe dla pracowników i nie budzić wątpliwości, które zawsze powodują zwłokę w reakcji personelu. Powinny m.in. zawierać opis negatywnego oddziaływania pożaru na zdrowie i życie ludzkie.

Trening personelu oparty na odpowiednim szkoleniu i ćwiczeniach powinien także skutkować odpowiednimi działaniami naprawczymi, nowelizacyjnymi itd. Po każdych ćwiczeniach należy przeprowadzić analizę mającą na celu usunięcie ewentualnych braków i niedoskonałości. Takie postępowanie na pewno podniesie poziom bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pożarowego.
Warunek drugi dotyczący wczesnego wykrycia pożaru i stłumienia go jeszcze w fazie nierozwiniętej (tłumienie pożaru ma na celu ograniczenie go w określonej przestrzeni i ugaszenie) polega na doborze odpowiednich urządzeń i instalacji przeciwpożarowych.

Urządzenia i instalacje ppoż. są rozumiane w odniesieniu do zabezpieczenia technologii jako urządzenia ppoż. wymienione w definicji Ministra SWiA, jak i instalacje związane na stałe z technologią, urządzenia jednostkowe i specjalne wytworzone na potrzeby zabezpieczenia danego procesu technologicznego oraz urządzenia wspomagające, pozwalające na pewną weryfikację i ocenę zdarzenia pożarowego przez personel uprawniony.

Oczywiście w przypadku skomplikowanych i rozległych instalacji – zarówno technologicznych, jak i przeciwpożarowych – występuje problem współpracy na linii maszyna – człowiek. Współpraca taka ma na celu dostarczenie personelowi odpowiednich informacji o stanie instalacji bezpieczeństwa, które pozwolą mu na prawidłową ocenę zdarzeń w czasie rzeczywistym, podjęcie odpowiednich decyzji, a także dadzą zarówno personelowi, jak i jednostkom ratowniczo-gaśniczym (wewnętrznym i zewnętrznym) odpowiednie narzędzia pozwalające na reakcję w sytuacjach krytycznych.

Jest to związane z szeroko pojętą integracją urządzeń i instalacji ppoż., która może być realizowana za pomocą urządzeń integrujących. Urządzenia integracyjne – integratory mogą jednocześnie spełniać pierwszy warunek (zapobieganie pożarom), ponieważ mogą zawierać wszelkie niezbędne procedury postępowania oraz realizować i nadzorować czynności treningowe przeprowadzane w sposób ciągły, co jest niezmiernie ważne.

Wpływ warunków środowiskowych na działanie instalacji ppoż.
Wpływ warunków środowiskowych na poprawną pracę instalacji ppoż. jest jednym z kluczowych zadań, które należą do projektantów i wykonawców tych zabezpieczeń. Wprowadzane zakłócenia są skutkiem stałego oddziaływania środowiska na te instalacje (promieniowanie ultrafioletowe, wilgotność, atmosfera korozyjna, wyładowania atmosferyczne), a także specyfiki technologii, którą nadzorują (wibracje, promieniowanie elektromagnetyczne, zmienna temperatura, nadmierne zapylenie i zanieczyszczenie, bardzo wysoka wilgotność, oddziaływanie silnie korozyjne, atmosfera wybuchowa, zakłócenia pochodzenia elektrycznego). Przy doborze i ocenie późniejszych możliwości odpowiedniego utrzymania urządzeń i instalacji ppoż. należy brać pod uwagę oba rodzaje oddziaływań środowiska.

Oddziaływanie stałe środowiska ma wpływ na stan techniczny instalacji ppoż. i wymaga wdrożenia odpowiednich, adekwatnych do warunków środowiska działań przeglądowych, serwisowych i naprawczych. Takie podejście rzutuje jednocześnie na proces doboru urządzeń, nakazując inwestorom dobierać takie urządzenia i instalacje, dla których producent gwarantuje akceptowalny czas dostarczania części zamiennych.

Oddziaływanie środowiska wynikające ze specyfiki procesów technologicznych ma wpływ na proces doboru urządzeń ppoż. zarówno ze względu na ich odporność na tego rodzaju narażenia, jak i możliwość generowania przez nie fałszywych alarmów.
Spełnienie zarówno pierwszego, jak i drugiego warunku jest trudne do realizacji i wymaga dokładnej analizy i pomocy ze strony ekspertów. Tego rodzaju oddziaływania środowiskowe mają także znaczący wpływ na żywotność urządzeń i instalacji ppoż.

Dlatego też w celu zabezpieczenia ppoż. instalacji technologicznych nie zawsze istnieje możliwość zastosowania przeciwpożarowych urządzeń posiadających odpowiednie certyfikaty. Najczęściej musimy stosować urządzenia ppoż. specjalne o odpowiedniej konstrukcji, które zagwarantują poprawną pracę w trudnych warunkach środowiskowych. W takich przypadkach należy zawsze udowodnić skuteczność tych urządzeń do wykrywania spodziewanych rodzajów pożarów w konkretnej konfiguracji, które mogą wystąpić w danych warunkach.
Z naszej praktyki wynika, że każdy obiekt przemysłowy wymaga zastosowania różnych metod zabezpieczenia pożarowego, m.in. wynikających z czasu ich funkcjonowania, i to nie tylko zależnie od branży, ale też w odniesieniu do pojedynczych obiektów.

Podsumowanie
Zagadnienia związane z ochroną technologii i oddziaływania środowiska na instalacje ppoż. są szczególnie ważne ze względu na możliwość wystąpienia poważnych strat materialnych z powodu ich nieskutecznego działania. Jednocześnie wymagają bardzo wnikliwej analizy, mającej na celu dobór, utrzymanie ruchu, odpowiednią odporność, możliwość integracji i takiej ich adaptacji, która zapewni wymagany, akceptowalny poziom bezpieczeństwa.

W przypadku obiektów przemysłowych należy zawsze po wykonaniu i uruchomieniu instalacji bezpieczeństwa pożarowego ocenić ich skuteczność. Skuteczność instalacji należy udowodnić odpowiednimi pomiarami i sporządzić protokół z prób. Określaniem skuteczności instalacji przeciwpożarowych zajmuje się IBP Nodex.

Należy pamiętać też o tym, że każda dziedzina przemysłu ma swoją specyfikę i wymaga od osób zajmujących się bezpieczeństwem technologii odpowiedniego przygotowania.

mgr inż. Janusz Sawicki tematyką bezpieczeństwa pożarowego zajmuje się od lat 70. ub. wieku, pracując jako specjalista kolejno w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Ochrony Przeciwpożarowej przekształconym później w Centrum Naukowo-Badacze Ochrony Przeciwpożarowej im. J. Tuliszkowskiego PIB, a następnie w Instytucie Techniki Budowlanej w Zakładzie Badań Ogniowych. Obecnie w IBP NODEX. Na każdym etapie pracy silnie współpracował z przemysłem, realizując na jego potrzeby wiele projektów związanych z szeroko pojętym bezpieczeństwem pożarowym w zakresie obiektów budowlanych i ochrony technologii.