Grzegorz Ćwiek
Schrack Seconet Polska
Zapewnienie bezpieczeństwa w obiektach budowlanych należących do infrastruktury krytycznej państwa stanowi ogromne wyzwanie i nakłada dużą odpowiedzialność na wszystkie strony zaangażowane w ten proces.
Problematyka ta jest tym bardziej złożona, że dotyka wielu warstw działania i współdziałania ludzi zarówno w kraju, jak i wymiarze międzynarodowym, zaangażowania często znaczących środków finansowych i wyboru odpowiedniej technologii wspierającej nakreślone plany i wyznaczone zasady oraz budżety.
Infrastruktura krytyczna (IK) zgodnie z definicją Ustawy z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2013 r. poz. 1166 oraz z 2015 r. poz. 1485) to systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców1).
Wykaz obiektów budowlanych ma charakter niejawny, w przypadku IK są to przede wszystkim te obiekty, których zniszczenie lub zakłócenie działania mogłoby spowodować sytuację kryzysową, mającą negatywny wpływ na poziom bezpieczeństwa ludzi lub środowiska. W ustawie wymieniono obiekty (jako część systemów) związane z zaopatrzeniem w energię, surowce energetyczne i paliwa, zapewnieniem łączności i sieci teleinformatycznych, odgrywające kluczową rolę w obszarze transportu, finansów itd. Jest ich w kraju ogromna liczba, a prawidłowe zabezpieczenie przeciwpożarowe stanowi jeden z ważniejszych sposobów ich ochrony. Wspomniana ustawa nie mówi wiele na ten temat, a zasad, wytycznych i wskazówek do zaplanowania i wykonania takich zabezpieczeń można szukać w innych aktach prawnych i dokumentach wspierających.
Z punktu widzenia sztuki zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów budowlanych IK obowiązują niemal identyczne zasady i praktyki jak w przypadku każdego zwykłego obiektu spoza katalogu IK. Podstawowymi aktami prawnymi, regulującymi bezpieczeństwo ppoż. w zakresie minimalnych wymagań, są:
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie
(Dz.U. z 2015 r. poz. 1422);
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. nr 109,
poz. 719);
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz.U. nr 124, poz.1030).
Najważniejsze dla zabezpieczeń przeciwpożarowych są jednak wspomniane wcześniej wskazówki dodatkowe oraz wytyczne pozwalające znacznie lepiej dobrać właściwe środki bezpieczeństwa. Szczególną uwagę należy zwrócić na najnowszy dokument przyjęty przez Radę Ministrów (Uchwała nr 210/2015 RM z 2 listopada 2015 r.), będący aktualizacją Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej.
Publikacja NPOIK to doskonały krok w kierunku uświadomienia wielu interesariuszom konieczności szerszego spojrzenia na specyfikę zapewnienia bezpieczeństwa (pożarowego) obiektów infrastruktury krytycznej.
W odróżnieniu od ustaw i rozporządzeń, do których jesteśmy przyzwyczajeni od lat, a które są napisane mało zrozumiałym językiem i nie dają przejrzystych wskazówek nawet specjalistom, dokument NPOIK promuje nowoczesne zasady zarządzania procesem zapewnienia bezpieczeństwa. W dużej mierze jego konstrukcja opiera się na wykorzystaniu praktyk i integracji działań zaczerpniętych z systemów zarządzania jakością, bezpieczeństwem, środowiskiem, ciągłością działania oraz zarządzania ryzykiem. Dokument powołuje się na takie normy i wytyczne, jak PN-EN ISO 9001 (systemy zarządzania jakością), PN-EN ISO 14001 (system zarządzania środowiskowego), OSHA 1910.119 (zarządzanie bezpieczeństwem procesowym), PN ISO 31000 (zarządzanie ryzykiem), PN-EN ISO 22301 (bezpieczeństwo powszechne, systemy zarządzania ciągłością działania), ISO 22313:2012 (systemy zarządzania ciągłością działania – poradnik), BS 11200:2014 (zarządzanie kryzysowe – dobre praktyki), NIST SP 800-34 (wytyczne w zakresie utrzymania ciągłości działania dotyczące technologii informatycznych) i wiele innych.
Na tej podstawie można stwierdzić, że zapewnienie bezpieczeństwa ppoż. w obiektach budowlanych o szczególnym znaczeniu (jako elementu systemu IK) wymaga innego podejścia niż w przypadku obiektów spoza tego obszaru. Konieczne jest bowiem dokonanie bardziej szczegółowej analizy związków między zagrożeniami, podatnością obiektów na owe zagrożenia oraz skutkami, jakie zdarzenia o charakterze kryzysowym mogą wywołać dla bezpieczeństwa, np. ludności całego regionu.
Ciężar strat wywołanych pożarem takiego obiektu jest nieporównywalnie większy niż np. niewielkiego obiektu niebędącego elementem IK, a więc standardowe podejście do projektowania, instalacji i konserwacji systemu sygnalizacji pożarowej nie wystarczy.
Przykładem nowoczesnego (tak potrzebnego dzisiaj także poza obszarem infrastruktury krytycznej) podejścia do tworzenia zabezpieczeń ppoż. są np. wytyczne dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa technicznego. NPOIK promuje budowę systemów odpornych na zakłócenia (tzw. rezylientnych), a zatem nie tylko działających sprawnie na co dzień, ale także pozwalających na szybkie i sprawne odbudowanie swoich właściwości po wystąpieniu zdarzenia krytycznego, np. pożaru czy awarii.
Dobierając urządzenia do systemu np. sygnalizacji pożarowej, projektant lub wykonawca powinni kierować się następującymi wskazówkami doboru technologii i procesu ich wdrożenia:
• zapewnienie ciągłości usługi (wykrywania pożaru i sterowania urządzeniami przeciwpożarowymi) – dzięki wykorzystaniu takich cech technicznych, jak nadmiarowość czy organizacyjnych, jak strategia obsługi posprzedażowej;
• niezawodność – poprzez oszacowanie niezbędnej dostępności do zasobów systemu, wybór lub wymaganie spełnienia konkretnego (%) wskaźnika gotowości urządzeń ppoż.;
• zdolność serwisowa – rozumiana jako charakterystyki utrzymania ruchu, czasu napraw, niezbędnego czasu i nakładów na konserwację itd.;
• bezpieczeństwo – z punktu widzenia spełnienia wymagań podstawowych (prawnych i normatywnych), np. dla wykorzystanych urządzeń.
Wymienione punkty mogą się wydawać tożsame, gdyż w ostatecznym rozrachunku dotyczą konieczności utrzymania ciągłości działania wszelkich elementów tworzących dany system bezpieczeństwa (jako podsystem IK). Jednak po wnikliwej lekturze objawią się jako dziesiątki ważnych punktów na liście kontrolnej planowania bezpieczeństwa pożarowego – od fazy tworzenia koncepcji, poprzez projekty, proces przetargowy, aż po fazę odbiorów instalacji. Po głębszej analizie wymagań w zakresie ochrony przeciwpożarowej okaże się, że spośród kilkudziesięciu produktów zdolnych spełnić większość wymagań technicznych IK pozostanie do wyboru kilkanaście; wszystkie wymagania spełni już tylko kilka urządzeń czy systemów, a braki formalne w wielu przypadkach pozostawią do dyspozycji inwestora jednego lub dwu producentów systemów zabezpieczeń ppoż.
Podobnie w przypadku firm projektowych lub wykonawczych – charakterystyka działalności, doświadczenie, zdolność do utrzymania procesów na wyznaczonym poziomie i wypełnienia procedur zgodnie z przyjętymi zasadami i przepisami ograniczy możliwość uczestnictwa w przetargu na wykonanie instalacji tylko do wąskiego grona najlepszych.
Podsumowanie
Artykuł nie wyczerpuje tematyki zapewnienia bezpieczeństwa pożarowego w obiektach infrastruktury krytycznej, stanowi wręcz przyczynek do dalszej, głębszej dyskusji na ten temat. Wskazuje na konieczność innego, szerszego rozumienia bezpieczeństwa (pożarowego) w przypadku obiektów o szczególnym przeznaczeniu. Temu celowi może służyć poznanie wielu innych, poza zwykle stosowanymi w branży, norm i regulacji, w tym związanych z zarządzaniem ryzykiem, utrzymaniem ciągłości czy zarządzaniem procesowym.
Problematyka doboru urządzeń i technologii nie jest bowiem tak ważna, jak podejście holistyczne, systemowe do całości procesu zapewnienia właściwej ochrony, np. w wyniku zastosowania cyklu PDCA przez wszystkich uczestników procesu w celu upowszechnienia myślenia krytycznego, wyeliminowania błędów projektowania, wykonawstwa czy używania urządzeń najtańszych i awaryjnych (brak kryterium cenowego przy wyborze ofert w procesie przetargowym).
Niezwykle istotne jest, by każdy, kto zamierza uczestniczyć w procesie zabezpieczenia ppoż. obiektów infrastruktury krytycznej, poznał nowoczesne zasady zarządzania wymienione w NPOIK. Podniesienie jakości działania wszystkich uczestników takich zadań z pewnością przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa obywateli.
Może nadejdzie taki czas, kiedy podobne podejście będzie stosowane powszechnie, we wszystkich projektach niezwiązanych z infrastrukturą krytyczną.
1) Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2013 r. poz. 1166 oraz z 2015 r. poz. 1485).
Bibliografia
[1] Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.
[2] Materiały internetowe Rządowego Centrum Bezpieczeństwa www.rcb.gov.pl.
[3] Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej – tekst jednolity wraz z załącznikami.
Schrack Seconet Polska
ul. Domaniewska 44a
02-672 Warszawa
http://schrack-seconet.pl
